Đảng Cộng sản Việt Nam là chính đảng duy nhất cầm quyền, lãnh đạo sự nghiệp đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính vì thế, việc tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước là vấn đề rất quan trọng, vì Nhà nước là thiết chế quản lý xã hội, thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng vào cuộc sống.
Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước là rất quan trọng và cần thiết
Từ khi bước vào thời kỳ đổi mới, phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước được xây dựng và đổi mới trên cơ sở nhất quán những quan điểm: Trong hệ thống chính trị và trong toàn xã hội, Đảng là người lãnh đạo, Nhà nước là người quản lý, nhân dân là người làm chủ. Đảng lãnh đạo hệ thống chính trị, nhưng là một bộ phận của hệ thống chính trị, Đảng lãnh đạo Nhà nước hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp, pháp luật và chịu trách nhiệm về các hoạt động của mình. Đảng không đứng trên Nhà nước, trên pháp luật. Trong Nhà nước và trong xã hội, mọi quyền lực đều là của dân, mọi quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân. Việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước là nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, phát huy vai trò của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong quản lý kinh tế - xã hội và mọi mặt của đời sống xã hội; đồng thời, phát huy vai trò của Nhà nước trong việc bảo đảm và tăng cường quyền làm chủ của nhân dân, hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.
Đảng lãnh đạo toàn diện Nhà nước, chủ yếu trên các nội dung: Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; lãnh đạo Nhà nước thể chế hóa các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng thành chính sách, pháp luật; lãnh đạo xây dựng tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức đủ phẩm chất, năng lực và uy tín ngang tầm nhiệm vụ; lãnh đạo tổ chức thực hiện có hiệu quả các chủ trương, chính sách, Hiến pháp, pháp luật và công tác kiểm tra hoạt động của bộ máy nhà nước.
Trong quá trình lãnh đạo Nhà nước, Đảng ta có nhiều chủ trương, nghị quyết đúng đắn, cách mạng, nhất là sau 35 năm tiến hành sự nghiệp đổi mới, đưa đất nước đạt nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, như Nghị quyết số 13-NQ/TW, ngày 16-1-2012, của Hội nghị Trung ương 4 khóa XI, “Xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ nhằm đưa nước ta trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020”; Nghị quyết số 05-NQ/TW, ngày 1-11-2016, của Hội nghị Trung ương 4 khóa XII, “Về một số chủ trương, chính sách lớn nhằm tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế”; Nghị quyết số 10-NQ/TW, ngày 3-6-2017, của Hội nghị Trung ương 5 khóa XII, “Về phát triển kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”,... tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách, pháp luật về đất đai; phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế sâu rộng; đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Tuy nhiên, một số chủ trương, chính sách chưa được khảo sát, tổng kết, đánh giá thật sát với thực tiễn, chưa lãnh đạo tốt việc tổ chức thực hiện, nên kết quả đạt được còn hạn chế, như Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 6-8-2008, của Hội nghị Trung ương 7 khóa X, “Về xây dựng đội ngũ tri thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4-11-2013, của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”; Nghị quyết số 20-NQ/TW, ngày 1-11-2012, của Hội nghị Trung ương 6 khóa XI, “Về phát triển khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”,... có một số luật còn những điểm chưa phù hợp, chồng chéo, trùng lặp, khó thực hiện, cần sớm sửa đổi, bổ sung, như Luật Đất đai, Bộ luật Hình sự,...
Về lãnh đạo xây dựng tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức đủ phẩm chất, năng lực và uy tín ngang tầm nhiệm vụ có nhiều chuyển biến rõ rệt, như việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25-10-2017, của Hội nghị Trung ương 6 khóa XII, “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả” được triển khai thực hiện tích cực. Thẩm quyền, trách nhiệm của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cấp ủy, ban thường vụ, thường trực cấp ủy được quy định rõ hơn. Việc phân cấp, phân quyền được đẩy mạnh ở tất cả các cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương đến cơ sở, có nhiều đổi mới, làm việc khoa học, tập thể, dân chủ, gần dân, bám sát thực tiễn. Cải cách hành chính có nhiều tiến bộ, việc áp dụng công nghệ thông tin được khai thác, phát huy tốt, góp phần giảm thiểu các thủ tục hành chính, giải quyết những đề xuất, kiến nghị của nhân dân, doanh nghiệp được nhanh hơn. Đội ngũ cán bộ cấp chiến lược được quan tâm xây dựng, đào tạo, bồi dưỡng, cập nhật kiến thức; chất lượng cán bộ, công chức, viên chức được nâng lên. Tuy nhiên, ở một số địa phương, ban, bộ, ngành, công tác cải cách thủ tục hành chính vẫn còn chuyển biến chậm, nhất là trong lĩnh vực đất đai, thuế, phí, bảo hiểm xã hội,... Theo phản ánh của nhiều doanh nghiệp, chi phí không chính thức mấy năm gần đây có giảm, nhưng vẫn còn cao. Cá biệt, còn một số cấp ủy vẫn chưa khắc phục tình trạng bao biện, can thiệp sâu vào chỉ đạo, điều hành của chính quyền, hoặc buông lỏng lãnh đạo, nhất là lãnh đạo chính quyền về phát triển kinh tế.
Việc lãnh đạo tổ chức thực hiện các chủ trương, đường lối, Hiến pháp và pháp luật có nhiều tiến bộ. Cụ thể, sau khi có nghị quyết của Đảng, các cấp ủy đã tích cực chỉ đạo, tuyên truyền, phổ biến kịp thời đến các cấp chính quyền để xây dựng chương trình, kế hoạch tổ chức thực hiện. Nhiều đề án, dự án được xây dựng và triển khai đồng bộ, hiệu quả. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập từ việc thể chế hóa, cụ thể hóa nội dung các nghị quyết, như có nhiều chính sách thiếu đồng bộ, chưa kịp thời, đặc biệt là thiếu cân đối nguồn lực để thực hiện. Nhiều cấp ủy còn chậm có chủ trương huy động nguồn lực và phân phối nguồn lực, nên kết quả thực hiện các nghị quyết của Đảng không cao. Công tác tuyên truyền, phổ biến các văn bản pháp luật đến người dân còn yếu, nên chưa chuyển biến được nhận thức của nhân dân để thực hiện có hiệu quả các chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước trong cuộc sống.
Việc lãnh đạo công tác kiểm tra được Trung ương và các cấp ủy luôn quan tâm thực hiện. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước tập trung đẩy mạnh việc kiểm tra trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là kiểm tra việc chấp hành Điều lệ Đảng, phòng, chống tham nhũng, lãng phí; từ đó, đưa ra xét xử, kỷ luật một số cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, kể cả cán bộ cấp cao, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng. Bên cạnh đó, vẫn còn một số cấp ủy chưa thường xuyên kiểm tra kết quả, hiệu quả việc tổ chức thực hiện nghị quyết của Đảng, như chậm sơ kết, tổng kết, đánh giá theo tiến độ quy định của Trung ương. Cá biệt, có địa phương vẫn để xảy ra tình trạng “trên nóng, dưới lạnh” vì sợ đụng chạm, mất lòng, mất phiếu bầu,...
Một số giải pháp tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước
Để tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:
Thứ nhất, tiếp tục thể chế hóa nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước đã được xác định tại Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 (bổ sung, phát triển năm 2011). Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Tiếp tục lãnh đạo các cấp ủy, cả hệ thống chính trị tổ chức thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25-10-2017, của Hội nghị Trung ương 6 khóa XII, “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”; Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nêu rõ “Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hệ thống chính trị toàn diện, trong sạch, vững mạnh. Đổi mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng. Xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Tiếp tục đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, “lợi ích nhóm”, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Xây dựng đội ngũ đảng viên và cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Củng cố lòng tin, sự gắn bó của nhân dân với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”; từng bước xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh, tiến tới hoàn thiện nền quản trị quốc gia hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Nghiên cứu bổ sung quyền hạn, trách nhiệm, cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp, trên cơ sở quyền lực nhà nước là thống nhất. Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Quốc hội để Quốc hội thực hiện tốt công tác lập pháp, giám sát tối cao và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước. Đảng tiếp tục lãnh đạo chặt chẽ hơn nữa việc lựa chọn, giới thiệu những đảng viên ưu tú để nhân dân bầu làm đại biểu Quốc hội thật sự có chất lượng, có phẩm chất tốt, tính đảng cao, có kiến thức, uy tín thực hiện chức trách, nhiệm vụ của Quốc hội. Tăng số lượng đại biểu chuyên trách, am hiểu lĩnh vực xây dựng pháp luật, giảm số lượng đại biểu cơ quan hành pháp,... Tiếp tục nghiên cứu bổ sung, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Chính phủ trên các lĩnh vực để Chính phủ làm tốt chức năng quản lý, quản trị và kiến tạo, phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và tích cực, chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng.
Về đổi mới sự lãnh đạo của Đảng trên lĩnh vực tư pháp thông qua tổ chức đảng và đảng viên hoạt động trong các cơ quan này, Đảng lãnh đạo về đường lối xét xử mà không chỉ đạo về tội danh và hình phạt. Đảng cho ý kiến về định hướng, còn xử lý cụ thể là do các cơ quan tư pháp quyết định và chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Đảng tôn trọng quy định của Hiến pháp và pháp luật. Khi xét xử, thẩm phán, hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Hiện nay, Đảng cần lãnh đạo nghiên cứu xây dựng và tổ chức thực hiện có hiệu quả chiến lược cải cách tư pháp trong giai đoạn mới, xây dựng nền tư pháp dân chủ, công bằng, nghiêm minh, liêm chính. Cần giao cho cơ quan chức năng xây dựng các văn bản hướng dẫn cụ thể nội dung lãnh đạo của cấp ủy đối với các cơ quan nhà nước ở cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã để thực hiện thống nhất trong cả nước, khắc phục tình trạng nơi thì cấp ủy bao biện, làm thay, nơi thì buông lỏng lãnh đạo Nhà nước.
Thứ hai, tiếp tục lãnh đạo thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 19-5-2018, của Hội nghị Trung ương 7 khóa XII, “Về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”, trọng tâm là xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược cho các cơ quan nhà nước. Đảng lãnh đạo các cơ quan nhà nước thông qua đảng đoàn, ban cán sự đảng, đảng ủy và các đảng viên trong các cơ quan đó. Đảng tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo đối với việc phát huy dân chủ trong bầu cử ở các cơ quan dân cử, các chức vụ trong bộ máy của nhà nước. Đảng lãnh đạo các cuộc bầu cử Quốc hội, hội đồng nhân dân các cấp, trước hết là định hướng tiêu chuẩn và cơ cấu đại biểu hợp lý, coi trọng chất lượng là chính, bảo đảm phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Đảng lựa chọn, giới thiệu những đảng viên ưu tú, tiêu biểu được đông đảo nhân dân tín nhiệm để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hiệp thương đưa vào danh sách ứng cử, đề cử. Từ đó, để các cơ quan chức năng bổ sung cơ chế, quy trình bảo đảm cho nhân dân thật sự có quyền lựa chọn, giới thiệu, bầu cử những người có đức, có tài là đại biểu xứng đáng của mình. Cử tri có quyền giám sát, chất vấn cán bộ và cơ quan lãnh đạo, có quyền bãi nhiệm, miễn nhiệm những đại biểu trong bộ máy nhà nước mà số đông cử tri xét thấy không còn xứng đáng. Đảng thống nhất quản lý công tác cán bộ và đội ngũ cán bộ, đồng thời phát huy trách nhiệm của cá nhân thủ trưởng, người đứng đầu cơ quan, đơn vị. Trong tình hình hiện nay, phải sớm thực hiện đột phá về đổi mới công tác đánh giá cán bộ, nhất là người đứng đầu các cơ quan nhà nước ở các cấp, các ngành theo tiêu chí, sản phẩm và hiệu quả chỉ đạo điều hành theo chức trách, nhiệm vụ chính trị được giao,... Việc đánh giá người đứng đầu cơ quan nhà nước ở các cấp, các ngành phải được thực hiện nền nếp từng năm, từng nhiệm kỳ và được công khai rộng rãi trong cơ quan, đơn vị nhà nước. Đảng cần xây dựng, ban hành quy chế, quy định về trọng dụng nhân tài (trên tất cả các lĩnh vực) và lựa chọn đúng, bố trí đúng người đứng đầu chính quyền các cấp, các ngành. Đây được coi là biện pháp “đột phá” để tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ trong lãnh đạo, chỉ đạo phát triển kinh tế - xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế sâu rộng. Đánh giá đúng, chọn đúng, bố trí đúng người đứng đầu chính quyền, cần phải quy định trách nhiệm của người giới thiệu, tiến cử để hạn chế biểu hiện “chạy” trong đề bạt, bổ nhiệm cán bộ hiện nay.
Thứ ba, tăng cường kiểm tra của cấp ủy đối với hoạt động của các cơ quan nhà nước trong việc tổ chức thực hiện các chủ trương, nghị quyết của Đảng, góp phần đưa nghị quyết vào cuộc sống. Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng cương lĩnh, chủ trương, chính sách, tổ chức, cán bộ,... và bằng công tác kiểm tra, giám sát. Đảng tiến hành kiểm tra các tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên của mình hoạt động trong bộ máy nhà nước về quán triệt và chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Việc kiểm tra của Đảng, nhằm góp phần để Nhà nước thực hiện chức trách của mình tốt hơn, như việc thể chế hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng vào văn bản luật, vào xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch,... Vừa qua, việc kiểm tra các tổ chức đảng, đảng viên trong chấp hành pháp luật được tăng cường, nhất là trên lĩnh vực quản lý đất đai, đầu tư, dự án, công trình, quản lý ngân sách,... kịp thời xử lý một bộ phận cán bộ lãnh đạo, đảng viên, tham nhũng, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác cán bộ, sa vào chủ nghĩa cá nhân,... Trong thời gian tới, ngoài việc tiếp tục kiểm tra trách nhiệm cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu chính quyền các cấp, các ngành, cần thường xuyên kiểm tra việc tổ chức thực hiện các nghị quyết của Đảng, của cấp ủy, định kỳ sơ kết, tổng kết theo quy chế của Trung ương, đánh giá rõ kết quả, hiệu quả của từng nghị quyết, từng kết luận mà Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành. Qua sơ kết, đánh giá, kịp thời khen thưởng các tổ chức và đảng viên làm tốt; đồng thời, phê bình, kỷ luật tổ chức đảng, đảng viên không triển khai hoặc kết quả thực hiện kém, không đưa nghị quyết, kết luận của Đảng vào cuộc sống.
Thứ tư, tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong công tác tuyên truyền, thuyết phục vận động cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức hoạt động trong các cơ quan nhà nước; phát huy quyền làm chủ của nhân dân khi tham gia giám sát, kiểm soát quyền lực các cơ quan nhà nước. Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng công tác tư tưởng, thông qua việc giáo dục nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, ý thức trách nhiệm, tinh thần phục vụ nhân dân của đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong bộ máy nhà nước; đồng thời, tuyên truyền, giáo dục nhân dân chấp hành Hiến pháp và pháp luật, thực hiện kế hoạch nhà nước, tích cực tham gia xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh. Thông qua đảng đoàn, ban cán sự đảng, tổ chức đảng trong các cơ quan nhà nước để quán triệt, tổ chức cho đảng viên thực hiện có hiệu quả Quy định số 08-QĐ/TW, ngày 25-10-2018, của Ban Chấp hành Trung ương, “Về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương”. Trên thực tế, ở cơ quan nhà nước nào mà cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu gương mẫu trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ, gương mẫu trong lối sống, sinh hoạt, cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư, thì ở đó sẽ có rất nhiều công chức, viên chức noi theo. Các cấp ủy phải đổi mới phương thức lãnh đạo đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội để các tổ chức đó, vừa làm tốt chức năng giám sát các cơ quan nhà nước, vừa thực hiện có hiệu quả công tác vận động, tập hợp đoàn viên, hội viên của mình hoạt động trong các cơ quan nhà nước chấp hành tốt các chủ trương, chính sách, pháp luật để phục vụ nhân dân tốt hơn. Đảng cần lãnh đạo Nhà nước bổ sung cơ chế, quy trình cụ thể để người dân thực hiện tốt việc giám sát, kiểm soát quyền lực của các cơ quan nhà nước và cán bộ, đảng viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước; đồng thời, phát huy trách nhiệm của nhân dân trong tham gia góp ý xây dựng các văn bản pháp luật có chất lượng tốt. Một số văn bản có nội dung lớn liên quan đến quyền và trách nhiệm của toàn dân, cần nghiên cứu đưa ra trưng cầu ý dân. Các cơ quan nhà nước phải tổ chức tốt quy định về tiếp công dân, tổ chức đối thoại với công dân, xem xét, giải quyết kịp thời, đúng pháp luật các kiến nghị, đề xuất, các đơn, thư khiếu nại, tố cáo của công dân. Các cấp ủy thường xuyên kiểm tra, định kỳ sơ kết, đánh giá công tác tiếp dân, đối thoại với nhân dân và giải quyết đơn, thư khiếu nại, tố cáo của các cơ quan nhà nước để rút kinh nghiệm lãnh đạo, chỉ đạo hiệu quả việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam./.
TS. NGUYỄN THẾ TRUNG
Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương
Nguồn Tạp chí Cộng sản