Nhân kỷ niệm 78 năm ngày truyền thống luật sư (10/10/1945 - 10/10/2023), Báo Pháp luật Việt Nam phối hợp với Liên đoàn luật sư Việt Nam tổ chức Toạ đàm: “Vai trò của luật sư, luật gia, doanh nhân trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, vinh danh luật sư Phan Văn Trường và luật sư Phan Anh”. Nhân dịp này, Tạp chí luật sư có số chuyên đề kỷ niệm 78 năm ngày truyền thống luật sư; trong đó có bài viết của Trung tướng, PGS. TS Phan Xuân Tuy, Bí thư Đảng uỷ, Giám đốc Học viện Chính trị CAND với chủ đề: Phát huy vai trò, trách nhiệm của luật gia, luật sư trong quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trang Thông tin điện tử Học viện Chính trị CAND trân trọng giới thiệu bài viết

Trung tướng, PGS.TS Phan Xuân Tuy

                      Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Học viện Chính trị Công an nhân dân

1. Về mặt lý luận, Nhà nước pháp quyền không phải là một kiểu nhà nước mà là một phương thức tổ chức và vận hành quyền lực nhà nước trên cơ sở thượng tôn Hiến pháp và pháp luật nhằm bảo đảm chủ quyền Nhân dân và các quyền con người, quyền công dân. Hiện nay, không có mô hình nhà nước pháp quyền là khuôn mẫu, chuẩn mực chung cho mọi quốc gia trên thế giới. Tất cả các nhà nước xây dựng, tổ chức theo hướng Nhà nước pháp quyền hoặc được gọi là Nhà nước pháp quyền bên cạnh việc kế thừa các giá trị tiến bộ, phổ quát đều mang những nét đặc thù riêng, phù hợp với bối cảnh, điều kiện của từng quốc gia.

Ở Việt Nam, trên cơ sở tiếp thu, vận dụng, kế thừa những tư tưởng tiến bộ của nhân loại về mô hình nhà nước, quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước kiểu mới của dân, do dân, vì dân và thực tiễn xây dựng nhà nước, quá trình nhận thức của Đảng qua các kỳ đại hội đã có bước phát triển vượt bậc. Tại Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khoá VII, năm 1994 lần đầu tiên Đảng ta chính thức sử dụng thuật ngữ “nhà nước pháp quyền” trong văn kiện và nêu khá cụ thể, toàn diện những quan điểm, nguyên tắc, nội dung xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân. Những quan điểm, đường lối đó được Nhà nước cụ thể hóa trong các bản Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980, 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) và Hiến pháp năm 2013. Đại hội IX (năm 2001), chủ trương: “Xây dựng Nhà nước pháp quyền dưới sự lãnh đạo của Đảng”, là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân”, Đảng ta tiếp tục khẳng định:  “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân”. Đại hội X (năm 2006), những giá trị đặc thù của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam được khẳng định như: Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp; xây dựng và hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát tính hợp hiến, hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng năm 2016, Đảng ta khẳng định: “Tiếp tục nhiệm vụ đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa”.

Tiếp đó, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII (năm 2021) khẳng định: “Tiếp tục xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN kiến tạo phát triển, liêm chính, hành động; đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, tạo đột phá trong cải cách hành chính”. Gần đây, ngày 9/11/2022 Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới, trong đó nêu rõ các đặc trưng và giải pháp cần đẩy mạnh thực hiện trong thời gian tới nhằm đạt được các mục tiêu, yêu cầu đề ra. Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam vừa mang đầy đủ những giá trị phổ quát của một nhà nước pháp quyền tiến bộ, dân chủ, nhân văn vừa mang những nét đặc thù về chính trị, kinh tế, văn hóa của đất nước. Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam mà toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta phấn đấu cố gắng xây dựng là Nhà nước bao gồm 08 đặc trưng cơ bản, cụ thể: (1) Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; (2) Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; (3) Các quyền con người, quyền công dân được công nhận, tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ theo Hiến pháp và pháp luật; (4) Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp và yêu cầu thượng tôn pháp luật trong đời sống nhà nước và xã hội; (5) Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; (6) Nhà nước có hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, kịp thời, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, được thực hiện nghiêm minh và nhất quán; (7) Độc lập của toà án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; (8) Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam tôn trọng và bảo đảm thực hiện các điều ước quốc tế mà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia – dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế.

Trong tổng thể 10 nhiệm vụ và giải pháp đề ra trong thời gian tới nhằm xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam giai đoạn mới, Đảng ta đã xác định một trong những nhiệm vụ hết sức quan trọng là phát huy hơn nữa vai trò của Mặt trận Tổ quốc và Nhân dân. Nội dung này cũng thể hiện một vấn đề mang tính nguyên tắc đó là tham gia xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là trách nhiệm chung của các cấp, các ngành, các cơ quan, đoàn thể nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và của toàn dân trong thực hiện chủ trương này. Trong đó, đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam và các tổ hội luật gia, đoàn luật sư nước ta có vai trò và trách nhiệm hết sức quan trọng trở thành một trong các yếu tố không thể thiếu của sự phát triển kinh tế thị trường và xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đích thực.

2. Luật gia, luật sư công dân Việt Nam là những người được đào tạo cơ bản, có kiến thức chuyên môn sâu về các lĩnh vực pháp luật trong hệ thống pháp luật, có kinh nghiệm thực tế trong việc tham gia góp ý xây dựng, sửa đổi, bổ sung, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cũng như tham gia các hoạt động tư vấn, trợ giúp pháp lý. Đội ngũ này vững mạnh toàn diện cũng là một trong các điều kiện để nước ta hiện thực hoá khát vọng vì một Việt Nam hùng cường, thân thiện, sánh vai với các cường quốc, năm châu chung tay xây dựng, bảo vệ hòa bình quốc gia, khu vực và thế giới. Vai trò và trách nhiệm của đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam trong xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thể hiện trên các phương diện sau: (1) Tham gia góp ý kiến nhằm nâng cao chất lượng và hạn chế những thiếu sót xảy ra trong quá trình xây dựng ban hành mới, bổ sung, chỉnh sửa các văn bản quy phạm pháp luật, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật của nước ta, vừa thông qua các tổ chức đại diện là hội luật gia, đoàn luật sư cũng như tham gia với tư cách là một công dân Việt Nam có trách nhiệm đối với sự nghiệp chung của đất nước; (2) tham gia vào các hoạt động trợ giúp pháp lý, giúp đỡ các doanh nghiệp đàm phán, ký kết hợp đồng, giải quyết các tranh chấp phát sinh đặc biệt trong các lĩnh vực mới mẻ như đầu tư nước ngoài…; (3) đóng góp trực tiếp cho việc bảo đảm tuân thủ pháp luật và sự bình ổn xã hội; (4) góp phần bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, quyền công dân và bảo vệ công lý, đưa các văn bản quy phạm pháp luật vào thực tiễn cuộc sống; (5) đấu tranh, phản bác quan điểm sai trái, thù địch chống phá việc thực hiện Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 theo Nghị quyết số 27 -NQ/TW, ngày 9/11/2022 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới.

3. Những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã rất quan tâm đến việc hoàn thiện và nâng cao chất lượng hoạt động của nghề Luật sư. Đã có nhiều văn bản được ban hành như: Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới , Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Chỉ thị số 14-CT/TW, ngày 1/7/2022 của Bộ Chính trị về tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội Luật gia Việt Nam trong tình hình mới, Pháp lệnh Tổ chức Luật sư năm 1987, Pháp lệnh Tổ chức Luật sư năm 2001 và Luật Luật sư năm 2006, Luật sửa đổi, bổ sung Luật Luật sư năm 2012... Hiến pháp năm 2013 đã thể chế hóa nhiều chủ trương lớn của Đảng, trong đó có việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân liên quan trực tiếp tới hoạt động hành nghề luật sư. Bên cạnh đó, nhiều đạo luật quan trọng liên quan đến luật sư và hành nghề luật sư đã được nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung như: Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2021), Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, Luật tố tụng hành chính năm 2015, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015, Nghị định số 113/2021/NĐ-CP ngày 14/12/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 120/2017/NĐ-CP ngày 6/11/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam… đã tạo hành lang pháp lý quan trọng thúc đẩy nghề Luật sư ở nước ta phát triển chuyên nghiệp. Được sự quan tâm lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, đội ngũ luật gia, luật sư ở nước ta đã không ngừng được tăng cường về số lượng và nâng cao chất lượng. Hiện nay, cả nước có khoảng 16.500 luật sư, hơn 4.000 tổ chức hành nghề luật sư (tính đến năm 2020). Nhiều luật gia, luật sư công dân Việt Nam đã thể hiện rõ năng lực và kinh nghiệm trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, giữ vững phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, thể hiện tốt vai trò trong thực hiện công tác pháp luật trong các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, xã hội. Công tác quản lý nhà nước về luật sư và hành nghề luật sư được tăng cường, thường xuyên, hiệu quả thông qua hoạt động triển khai, quán triệt pháp luật về luật sư, thanh tra, kiểm tra, tập huấn, bồi dưỡng, cập nhật kiến thức pháp luật cho luật sư. Bên cạnh đó, các tổ chức đại diện của đội ngũ luật gia, luật sư gồm Hội Luật gia Việt Nam và Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã không ngừng được kiện toàn về tổ chức ở cả Trung ương và các địa phương, tăng cường về đội ngũ luật gia, luật sư và thực hiện đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động. Với những hoạt động cụ thể, tích cực của đội ngũ luật gia, luật sư và các tổ chức đại diện luật gia, luật sư Việt Nam đã có những đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, cải cách tư pháp, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam góp phần bảo vệ công lý, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức. Điển hình như: Đã chủ động, tích cực tham gia và có những ý kiến chất lượng phục vụ xây dựng “Đề án Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045”; tham gia tổng kết, sơ kết, đánh giá việc thi hành một số văn bản quan trọng của Đảng và Nhà nước (Tổng kết 15 năm thi hành Nghị quyết số 49-NQ/TW, ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020; tổng kết 15 năm thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW, ngày 09/12/2003 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân; sơ kết 10 năm thi hành Hiến pháp năm 2013; sơ kết 05 năm thi hành Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015…); đã tham vấn, góp ý, phản biện hàng trăm dự thảo luật, pháp lệnh, thông tư cũng như tham gia thực hiện việc rà soát, soạn thảo, góp ý kiến, thẩm định hàng trăm nghìn văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và các sở, ngành tại các địa phương trong cả nước, đặc biệt đã phối hợp với các tổ chức có liên quan tổ chức theo dõi việc thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật, kịp thời phát hiện những vướng mắc và những điểm chưa phù hợp để đề xuất, kiến nghị với các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới văn bản pháp luật đáp ứng yêu cầu thực tiễn của đời sống xã hội, có nhiều sáng kiến pháp lý được Quốc hội và Chính phủ đánh giá cao, đóng góp tích cực vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật; với sự cố gắng của đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam, hoạt động trợ giúp pháp lý đã ngày càng được tăng cường và thể hiện vai trò quan trọng, nhất là trong hoạt động tố tụng, cải cách hành chính, cải cách tư pháp, tham gia đấu tranh phòng, chống tội phạm, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, trong tư vấn pháp luật phổ thông và tư vấn pháp luật miễn phí cho các tổ chức, cá nhân và có đóng góp tích cực trong thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động bổ trợ tư pháp; tham gia và phát huy tốt vai trò trong thực hiện việc hòa giải ở các địa bàn cơ sở, qua đó hạn chế và giảm bớt tình trạng khiếu nại, tố cáo, nhất là khiếu nại, tố cáo vượt cấp trong nhân dân. Đặc biệt, đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam và các tổ chức đại diện của mình đã thường xuyên tham gia tích cực các hoạt động nhằm tuyên truyền, giáo dục, phổ biến pháp luật tại các cơ quan, đoàn thể, địa phương do các cấp tổ chức phát động góp phần nâng cao hơn nữa ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân. Sự trân trọng, niềm tin của công dân, của cộng đồng doanh nghiệp và xã hội đối với đội ngũ luật gia, luật sư trong nước ngày càng được củng cố và tăng cường.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được rất đáng khích lệ, hoạt động của đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam những năm qua vẫn còn bộc lộ một số hạn chế, thiếu sót nhất định. Tỷ lệ luật sư trên số dân ở nước ta vẫn ở mức thấp so với các nước phát triển trên thế giới. Trên thực tế, còn một bộ phận luật gia, luật sư công dân Việt Nam nhận thức về trách nhiệm tự quản và quản lý nhà nước đối với tổ chức, hoạt động luật sư chưa toàn diện. Một số luật sư chưa thực sự chủ động trong việc học tập, rèn luyện nâng cao trình độ, kỹ năng, bản lĩnh chính trị, ngoại ngữ, công nghệ thông tin nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình hiện nay. Chất lượng hoạt động nghề nghiệp đặc biệt là trong tranh tụng, trong thương mại quốc tế còn nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, một số tổ chức đại diện của luật gia, luật sư ở địa phương chưa đoàn kết, quy tụ được đội ngũ luật gia, luật sư có năng lực, kinh nghiệm, chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm và tranh thủ được sự quan tâm, chỉ đạo của cấp ủy Đảng, chính quyền cho nên chất lượng, hiệu quả đóng góp của đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam đối với sự nghiệp xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam còn chưa tương xứng với tiềm năng và thế mạnh vốn có. Trong quá trình hoạt động và tham gia vào các công việc cụ thể, một số luật gia, luật sư công dân Việt Nam chưa gương mẫu chấp hành pháp luật về hành nghề luật sư, thậm chí còn tồn tại một bộ phận nhỏ có biểu hiện lệch lạc về tư tưởng, nhận thức chính trị, vi phạm đạo đức nghề nghiệp, chạy án, vi phạm pháp luật dẫn đến bị truy cứu trách nhiệm hình sự… Khi xử lý sai phạm xảy ra của luật sư các cơ quan quản lý nhà nước ta còn lúng túng, đùn đẩy hết trách nhiệm cho Đoàn luật sư và thiếu kiểm tra, giám sát…

4. Đối với lực lượng Công an nhân dân, trên cơ sở nhận thức được vai trò, vị trí, tầm quan trọng của đội ngũ luật sư, Đảng ủy Công an Trung ương, lãnh đạo Bộ Công an thường xuyên chỉ đạo các đơn vị nghiệp vụ điều tra thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về quyền, nghĩa vụ của luật sư, tạo mọi điều kiện thuận lợi để luật sư tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội khi tham gia tố tụng; việc cấp giấy chứng nhận người bào chữa (hiện nay là đăng ký bào chữa) luôn thực hiện kịp thời theo quy định pháp luật… Thời gian qua, đội ngũ cán bộ của Chi hội Luật gia Bộ Công an làm nòng cốt trong các lĩnh vực công tác Công an, luôn chủ động, tích cực, tham gia xây dựng, bảo vệ và bảo đảm Hiến pháp, pháp luật được thực thi trên thực tế, bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần giáo dục ý thức thượng tôn pháp luật của cán bộ, chiến sĩ Công an, nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh trật tự, đấu tranh phòng, chống tội phạm đóng góp vào sự nghiệp xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN. Các hội viên hội Luật gia Bộ Công an đã tham góp nhiều ý kiến chất lượng, tâm huyết, trách nhiệm vào xây dựng và hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật quan trọng, có liên quan trực tiếp đến lực lượng Công an nhân dân, điển hình như: Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Công an nhân dân, Luật Phòng, chống khủng bố, Luật An ninh mạng, Luật An ninh quốc gia… Bên cạnh đó, Hội luật gia Bộ Công an cử hội viên tham gia công tác đàm phán và tham mưu giúp lãnh đạo các cấp đàm phán, ký kết, phê chuẩn 11 hiệp định, 01 công ước, hoàn thiện hồ sơ, trình Chủ tịch nước ký 04 hiệp định về dẫn độ, chuyển giao người bị kết án phạt tù, tương trợ tư pháp hình sự… Bộ trưởng Bộ Công an cũng đã ký ban hành Thông tư số 46/2019/TT-BCA quy định về trách nhiệm của lực lượng Công an nhân dân trong việc thực hiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 liên quan đến bảo đảm quyền bào chữa của người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang hoặc theo quyết định truy nã, người bị tạm giữ, bị can; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự, người bị tố giác, người bị kiến nghị, khởi tố. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện các quy định của pháp luật có liên quan đến việc thực hiện các quyền, nghĩa vụ của luật sư theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021), Luật thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015, Thông tư số 46/2019/TT-BCA quy định về trách nhiệm của lực lượng Công an nhân dân trong việc thực hiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 liên quan đến bảo đảm quyền bào chữa của người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang hoặc theo quyết định truy nã, người bị tạm giữ, bị can; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự, người bị tố giác, người bị kiến nghị, khởi tố và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan đã bộc lộ bất cập, khó khăn, vướng mắc đặc biệt trong quan hệ với cơ quan điều tra thực hiện nhiệm vụ bào chữa giai đoạn điều tra; việc tham gia tố tụng kể từ khi một số người bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố và người bị tạm giữ trong trường hợp khẩn cấp khi cơ quan điều tra lấy lời khai… Ngoài ra, một bộ phận điều tra viên, cán bộ điều tra chưa nắm rõ, đầy đủ các quy định về bào chữa, trợ giúp pháp lý nên có nơi, có lúc  việc bảo đảm thực hiền quyền của luật sư còn hạn chế.

5. Thời gian tới, chủ trương đẩy mạnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam tiếp tục là một trong những nội dung ưu tiên trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta. Thời đại mới đang mở ra nhiều cơ hội cho nước ta (tính đến tháng 9/2023, Việt Nam đã có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với 6 quốc gia, có quan hệ đối tác chiến lược với 18 quốc gia, có quan hệ đối tác toàn diện với hơn 10 nước, thiết lập quan hệ ngoại giao với gần 200 nước). Quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng và đòi hỏi của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang đặt ra những nhiệm vụ mới hết sức nặng nề cho đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam. Việc chăm lo xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam phát triển cả số lượng, chất lượng, thương hiệu không chỉ là trách nhiệm của mỗi luật sư và tổ chức xã hội - nghề nghiệp của luật sư, mà cũng chính là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước và cả hệ thống chính trị.

Trên cơ sở những kết quả đã đạt được trong thời gian qua, đồng thời phát huy hơn nữa vai trò, trách nhiệm của đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thời gian tới nên tập trung làm tốt một số nội dung trọng tâm sau đây:

Một là, thường xuyên tiến hành công tác tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao hơn nữa nhận thức, ý thức, vai trò, trách nhiệm xã hội cao quý của đội ngũ luật gia, luật sư của nước ta trong việc đóng góp công sức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc nói chung và đối với quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN nói riêng. Để đạt hiệu quả cao, công tác tuyên truyền, giáo dục cũng phải được đổi mới về nội dung và hình thức, có sự tham gia phối hợp của các cơ quan, đơn vị, tổ chức liên quan, đặc biệt là phải phát huy được vai trò của các cơ quan thông tin đại chúng, Hội luật gia và Liên đoàn luật sư các cấp trong thực hiện nội dung này. Đẩy mạnh việc tổ chức cho đội ngũ luật gia, luật sư nghiên cứu, quán triệt, học tập các văn bản chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và tham gia thực hiện các chương trình hành động cụ thể phù hợp có liên quan đến xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Đồng thời, công tác tuyên truyền, giáo dục cũng cần được lồng ghép trong quá trình tổ chức các hoạt động cụ thể về xây dựng văn bản pháp luật; trong tổ chức các hội nghị, hội thảo, tọa đàm khoa học, các cuộc thi tìm hiểu pháp luật… bảo đảm tiết kiệm, hiệu quả.

Hai là, đổi mới về nội dung và hình thức hoạt động của đội ngũ luật gia, luật sư và các tổ chức đại diện cho đội ngũ này ở các cấp, qua đó không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động và có những đóng góp tích cực hơn trong sự nghiệp xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam hiện nay. Trong đó, cần tập trung vào các vấn đề như: (1) Xác định rõ một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong hoạt động của Hội luật gia và Liên đoàn luật sư các cấp là tham gia xây dựng chính sách pháp luật, cải cách hành chính, cải cách tư pháp, tham gia đấu tranh phòng chống tội phạm ở Trung ương và địa phương để tập trung nghiên cứu thực hiện; (2) tích cực tham gia giám sát, phản biện xã hội, công tác giám sát, theo dõi thi hành pháp luật, thực hiện trợ giúp pháp lý và công tác tuyên truyền, giáo dục, phổ biến pháp luật cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân; (3) tham mưu với các cơ quan liên quan tăng cường phối hợp với Hội luật gia, Liên đoàn luật sư ở các cấp triển khai phương thức đặt hàng trong việc tham gia giải quyết các công việc, vụ việc cụ thể phức tạp; (4) thường xuyên tổ chức các hội nghị, hội thảo, tọa đàm khoa học để xây dựng các luận cứ khoa học vững chắc cho việc tham gia các hoạt động trong khuôn khổ xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN nước ta; (5) các tổ chức luật gia, luật sư công dân Việt Nam cần đổi mới trong quá trình tổ chức các hoạt động của mình nhằm động viên và huy động sự tham gia tích cực của các luật gia, luật sư…

Ba là, thường xuyên tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn và các hoạt động có liên quan (hội nghị, hội thảo, tọa đàm, cuộc thi tìm hiểu pháp luật…) nhằm nâng cao trình độ, kỹ năng, phẩm chất của đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở nước ta hiện nay. Trong đó, tập trung vào việc tăng cường giáo dục nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, trình độ, kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ về pháp luật cho đội ngũ luật gia, luật sư trong cả nước. Để làm tốt nội dung này, cần phát huy vai trò nòng cốt của Hội luật gia, Liên đoàn Luật sư ở các cấp trong việc hỗ trợ quá trình học tập, rèn luyện của đội ngũ hội viên. Bên cạnh đó, bản thân mỗi luật gia, luật sư cần tự ý thức và tự giác trong việc trau dồi phẩm chất, đạo đức, lối sống, tích cực học tập nâng cao trình độ, hiểu biết, rèn luyện bản lĩnh chính trị, các kỹ năng cần thiết trong quá trình triển khai các nhiệm vụ thực tế từ đó đóng góp nhiều hơn với công cuộc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam hiện nay.

Bốn là, tăng cường sự liên kết và gắn bó hơn nữa giữa Hội luật gia Việt Nam, Liên đoàn luật sư Việt Nam, tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa Bộ Công an với các tổ chức đại diện của đội ngũ luật gia, luật sư ở các địa phương các cấp trong thực hiện những hoạt động chung góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Cần tiếp tục phát huy vai trò của Hội luật gia Việt Nam, Liên đoàn luật sư Việt Nam với tư cách là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Đồng thời, mở rộng và tăng cường quan hệ phối hợp giữa Hội luật gia và Liên đoàn luật sư ở các cấp với các cơ quan Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp cũng như sự liên hệ với nhân dân trong xây dựng, tổ chức triển khai các hoạt động cụ thể có liên quan đến xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.

Năm là, nâng cao hơn nữa sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước đối với hoạt động của đội ngũ luật gia, luật sư và của các tổ chức đại diện cho đội ngũ này ở cả Trung ương và các địa phương. Theo đó, Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành, cấp ủy, chính quyền địa phương các cấp cần quan tâm, tạo mọi điều kiện thuận lợi về cơ chế, chính sách trong việc tổ chức hoạt động của đội ngũ luật gia, luật sư và các Hội luật gia, Liên đoàn luật sư Việt Nam ở các cấp. Nghiên cứu tăng cường hỗ trợ về kinh phí, phương tiện cũng như có hình thức khen thưởng kịp thời đối với đội ngũ luật gia, luật sư công dân Việt Nam, các tổ chức đại diện cho đội ngũ này để động viên, khích lệ. Đồng thời có chế độ đãi ngộ, chính sách hợp lý nhằm thu hút những luật sư, luật gia người Việt Nam giỏi, uy tín đang sinh sống và làm việc trong nước và trên thế giới góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, bảo đảm dân chủ, công bằng, văn minh. Bên cạnh đó cần kiên quyết xử lý nghiêm minh các luật sư, luật gia vi phạm đạo đức nghề nghiệp, vi phạm pháp luật.

Sáu là, đẩy mạnh nghiên cứu nâng cao chất lượng đào tạo của các cơ sở đào tạo luật, các trường đào tạo nghề luật sư bảo đảm số lượng, chất lượng, uy tín, danh tiếng của luật sư đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng.

Hiện nay, chất lượng đào tạo ở các cơ sở đào tạo luật còn nặng về lý thuyết, thiếu hụt kỹ năng hành nghề. Do đó, thới gian tới cần tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi nhằm xây dựng chương trình đào tạo nghề luật phù hợp hơn, hướng tới cung cấp những kiến thức, kỹ năng chung nhất cho các cử nhân luật, xây dựng đội ngũ luật sư Việt Nam trong sạch, vững mạnh, có phẩm chất chính trị, đạo đức, có trình độ chuyên môn, có kỹ năng tranh tụng, am hiểu về công nghệ thông tin, giỏi về ngoại ngữ và pháp luật quốc gia, quốc tế đáp ứng đòi hỏi của hoạt động tranh tụng và yêu cầu dịch vụ tư vấn pháp luật trong nước cũng như quốc tế.

Bảy là, tăng cường hợp tác quốc tế giữa Liên đoàn Luật sư Việt Nam và các tổ chức luật sư quốc tế, tổ chức luật sư các nước, tạo điều kiện để luật gia, luật sư công dân Việt Nam giao lưu học hỏi kinh nghiệm quốc tế, chủ động và tích cực tham gia bảo vệ quyền, lợi ích của doanh nghiệp Việt Nam, bảo vệ lợi ích quốc gia trong các tranh chấp pháp lý quốc tế. Điều đó đòi hỏi Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Hội luật gia Việt Nam cần có định hướng công tác đối ngoại, mở rộng quan hệ và hợp tác quốc tế trong thời gian tới phù hợp với chiến lược và định hướng đối ngoại chung của đất nước, phù hợp với đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để tiếp tục huy động các nguồn lực bên ngoài góp phần nâng cao uy tín, thương hiệu, hình ảnh của luật gia, luật sư công dân Việt Nam thời gian tới./.