Ngày 09/5/2025 tại Quảng trường Đỏ, Thủ đô Moscow, Liên bang Nga sẽ tổ chức Lễ duyệt binh nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày chiến thắng trong Cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại - còn gọi là “Ngày chiến thắng”. Lễ duyệt binh trên Quảng trường Đỏ đã trở thành một sự kiện quan trọng trong lịch sử Liên Xô và Liên bang Nga, là dịp khẳng định sức mạnh, tinh thần quyết chiến quyết thắng và tinh thần dân tộc mạnh mẽ của xứ sở Bạch dương.

Theo các tài liệu lịch sử, việc tổ chức các cuộc duyệt binh quân sự bắt nguồn từ giữa thế kỷ 17 khi quảng trường trước điện Kremlin vẫn chưa có tên gọi như ngày nay. Vào thời điểm đó, đây là nơi công bố các sắc lệnh của Hoàng gia, tiến hành các cuộc hành quyết công khai, hoạt động thương mại diễn ra sôi động và vào những ngày lễ, đây là nơi diễn ra các cuộc diễu hành tôn giáo lớn. Vào thời điểm đó, Điện Kremlin trông giống như một pháo đài kiên cố với các tháp súng, được bao quanh bởi một hào nước lớn và các bức tường đá trắng ở cả hai bên. Dưới thời Sa hoàng Alexei Mikhailovich, Quảng trường bắt đầu được gọi với tên gọi “Quảng trường Đỏ”, đồng thời dần trở thành địa điểm cho các cuộc diễu hành sau những chiến thắng to lớn. Nhiều nhà sử học tin rằng cuộc diễu binh đầu tiên được tổ chức vào ngày 11/10/1702, sau khi quân đội do Peter Đại đế chỉ huy trở về sau khi chiếm được pháo đài Oreshek (Noteburg). Các cuộc diễu binh, duyệt binh trở nên phổ biến hơn vào cuối thế kỷ 18 nhưng đã diễn ra ở nhiều địa điểm khác nhau do Thủ đô di chuyển về Saint Petersburg.

Vào ngày 07/11/1918, một cuộc duyệt binh quân sự long trọng đã diễn ra tại Quảng trường Đỏ ở Moscow để tôn vinh lễ kỷ niệm một năm thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười năm 1917. Sau đó, các cuộc duyệt binh quân sự vào dịp kỷ niệm tháng Mười được tổ chức thường xuyên.

 Cuộc duyệt binh lịch sử ngày 07/11/1941

Cuộc duyệt binh lịch sử ngày 07/11/1941 là một trong những sự kiện đáng nhớ nhất trong lịch sử Liên Xô, có thể được so sánh với một chiến dịch quân sự bậc nhất trong toàn bộ cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại vì tác động của nó đến tinh thần chiến đấu của Hồng quân Liên Xô. Cuộc duyệt binh diễn ra khi quân đội của Hitler cách Thủ đô từ 50 - 100km và Hồng quân đang phải chiến đấu ác liệt để phòng thủ Moscow, Thủ đô của Liên Xô bị bao vây và một phần dân số đã phải di tản. Chính vào ngày này, Hitler dự định tổ chức một cuộc duyệt binh quân sự trọng thể của các đạo quân Đức trên Quảng trường Đỏ nếu chúng chiếm thành công Moscow.

Cuộc duyệt binh lịch sử trên Quảng trường Đỏ ngày 07/11/1941

Công tác chuẩn bị cho lễ duyệt binh đã được tiến hành trong bí mật nghiêm ngặt. Ngày 6/11, tại ga tàu điện ngầm Mayakovskaya, sau cuộc họp kỷ niệm 24 năm Cách mạng Tháng Mười, Stalin đã thông báo với các thành viên Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, các Bí thư đảng ủy khu vực và thành phố Moscow về thời gian bắt đầu duyệt binh vào ngày 7/11 tại Quảng trường Đỏ. Vào thời điểm cuối cùng, cuộc duyệt binh đã thay đổi thời gian, diễn ra sớm hơn hai giờ so với kế hoạch ban đầu. Chỉ huy các đơn vị tham gia duyệt binh chỉ được biết sự thay đổi này lúc 23 giờ ngày 06/11, còn đại diện nhân dân lao động tham gia duyệt binh biết thông tin này lúc 5 giờ sáng 07/11.

Đêm mồng 6, rạng sáng 07/11/1941, theo chỉ thị của Stalin, các ngôi sao trên điện Kremlin đã được tháo bọc và bật sáng, Lăng Lênin được tháo dỡ vỏ ngụy trang. Đúng 8h00 sáng 07/11/1941, từ các loa phát thanh vang lên giọng đọc trang trọng của phát thanh viên: “Toàn bộ các đài phát thanh của Liên Xô đang truyền tin. Đài Phát thanh Trung ương Moscow bắt đầu đưa tin từ Quảng trường Đỏ về cuộc duyệt binh của các đơn vị Hồng quân chào mừng kỷ niệm 24 năm Cách mạng Tháng Mười vĩ đại”. Cuộc duyệt binh được mở màn bởi tiểu đoàn học viên đến từ Trường Pháo binh Cờ đỏ Moscow số 1. Cuộc duyệt binh kéo dài một giờ với sự tham gia của 28.467 người, trong đó có 69 tiểu đoàn, 6 đại đội kỵ binh được trang bị kiếm, 1 đại đội kỵ mã súng máy, 5 tiểu đoàn bộ binh cơ giới súng máy, 20 tiểu đoàn pháo binh, xe tăng, dân quân. Cuộc duyệt binh đã sử dụng 16 xe ngựa, 296 súng máy, 18 súng phóng lựu, 12 súng máy cao xạ, 140 pháo và 160 xe tăng. Sau cuộc duyệt binh, nhiều đơn vị xe tăng, xe cơ giới đã được chuyển ngay ra mặt trận phía Tây của Moscow và được biên chế vào các sư đoàn. Phát biểu tại lễ duyệt binh, lãnh tụ Stalin đã dặn dò và cảm ơn các chiến sĩ, những người đã chiến đấu quên mình để bảo vệ Tổ quốc cũng như khẳng định một cách chắc chắn về chiến thắng trước kẻ xâm lược.

Các khí tài quân sự đi qua Quảng trường Đỏ trong cuộc duyệt binh ngày 07/11/1941

Cuộc duyệt binh ngày 07/11/1941 đã đi vào lịch sử như một biểu tượng sáng ngời về lòng dũng cảm và chủ nghĩa anh hùng của xứ Bạch dương, thể hiện tinh thần anh dũng không thể khuất phục trước mọi kẻ thù. Cuộc duyệt binh đã khẳng định tinh thần chiến đấu không gì lay chuyển nổi và mọi kẻ thù sẽ buộc phải đầu hàng trước một dân tộc bất khuất như vậy.

Cuộc duyệt binh Chiến thắng đầu tiên tại Quảng trường Đỏ ở Moscow diễn ra vào ngày 24/6/1945. Cuộc duyệt binh được tổ chức nhằm tôn vinh chiến thắng của Liên Xô trước phát xít Đức trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Đây là cuộc duyệt binh dài nhất và lớn nhất được tổ chức trên Quảng trường Đỏ với sự tham gia của 40.000 chiến sĩ Hồng quân và 1.850 xe quân sự cùng các khí tài khác. Phó Tổng Tư lệnh tối cao, Nguyên soái Liên Xô Georgy Zhukov duyệt đội ngũ tham gia duyệt binh, Nguyên soái Liên Xô Konstantin Rokossovsky chỉ huy đội hình. Để tham gia Lễ duyệt binh, 12 trung đoàn hợp nhất đã được thành lập (10 trung đoàn từ mọi mặt trận hoạt động vào cuối chiến tranh, cũng như một trung đoàn từ Hải quân và một trung đoàn từ Ủy ban Quốc phòng Nhân dân). Mỗi trung đoàn bao gồm hơn một nghìn chiến sĩ xuất sắc nhất, bao gồm Anh hùng Liên Xô và những người được trao tặng Huân chương Vinh quang. Các chỉ huy mặt trận và quân đội đi trước các trung đoàn. Trình tự các trung đoàn hợp nhất được xác định theo thứ tự các mặt trận trong các hoạt động quân sự vào cuối chiến tranh, từ bắc vào nam. Theo dự kiến, lá cờ chiến thắng được mang về từ Berlin sẽ được diễu qua Quảng trường bởi những người lính trực tiếp tham gia chiến đấu nhưng do sức khỏe của các chiến sĩ không bảo đảm nên phần này đã bị hủy bỏ, lá cờ được rước trang trọng về trưng bày tại Bảo tàng Trung ương các lực lượng vũ trang. Vào ngày diễn ra duyệt binh, thời tiết tại Moscow có mưa nên hoạt động diễu hành của Không quân bị bãi bỏ. Phần mang tính biểu tượng nhất của cuộc duyệt binh đó chính là việc những người lính Liên Xô mang theo những lá cờ của quân đội phát xít Đức bị nghiền nát, hạ xuống đất và ném xuống chân lăng Lênin. Đây chính là biểu tượng mạnh mẽ cho sự toàn thắng của Hồng quân Liên Xô trong cuộc chiến vĩ đại.

Lá cờ chiến thắng được rước qua Quảng trường Đỏ trong cuộc duyệt binh kỷ niệm 40 năm ngày Chiến thắng (09/5/1985)

Sau cuộc duyệt binh Chiến thắng vào ngày 24/6/1945, các cuộc duyệt binh kỷ niệm ngày Chiến thắng không tiếp tục được tổ chức. Cuộc duyệt binh tiếp theo được tổ chức vào ngày 09/5/1965 nhân dịp kỷ niệm 20 năm chiến thắng trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Đây là cuộc duyệt binh lần đầu tiên có sự xuất hiện của “Lá cờ chiến thắng”, là lá cờ được các chiến sỹ Hồng Quân cắm trên nóc tòa nhà Reichstag ở Berlin vào ngày 01/5/1945. Lá cờ chính là biểu tượng sáng ngời cho chiến thắng của nhân dân Xô Viết trước Phát xít Đức trong chiến tranh Thế giới thứ hai. Người cầm cờ là Anh hùng Liên Xô Đại tá Konstantin Samsonov và những người bảo vệ lá cờ là Anh hùng Liên Xô Trung sĩ Mikhail Yegorov và Thượng sĩ Meliton Kantaria - hai trong số ba người đã kéo cờ vào ngày 01/5/1945.

Sau khi Liên Xô tan rã, cuộc duyệt binh ngày Chiến thắng đầu tiên được Liên bang Nga tổ chức vào ngày 09/5/1995 nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày Chiến thắng. Cuộc duyệt binh đã tái hiện 10 mặt trận trong những năm chiến tranh với sự tham gia của các trung đoàn cựu chiến binh cùng cờ chiến đấu của họ. Đây cũng là cuộc duyệt binh đầu tiên có sự tham gia của lực lượng trên không với đội hình gồm 79 máy bay và trực thăng, bao gồm máy bay ném bom chiến lược Tu-95 và Tu-160 bay qua đồi Poklonnaya. Cuộc duyệt binh có sự tham gia của Tổng thư ký Liên hợp quốc Boutros Ghali, Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton, Thủ tướng Anh John Major, Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân, Thủ tướng Canada Jean Chretien. Cùng năm đó, vào ngày 19/5, Luật Liên bang "Về việc duy trì Chiến thắng của nhân dân Liên Xô trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945" đã được thông qua. Theo đó, các cuộc duyệt binh sử dụng vũ khí và thiết bị quân sự, sử dụng các bản sao của Lá cờ Chiến thắng bắt đầu được tổ chức hàng năm vào ngày 9/5 tại Moscow, các thành phố anh hùng, cũng như các thành phố nơi đóng quân của các quân khu, hạm đội, quân đoàn vũ trang hợp thành và Hạm đội Caspi. Tuy nhiên trên thực tế, lễ duyệt binh mừng Ngày Chiến thắng thường không có sự tham gia của các trang bị khí tài do việc tu sửa Quảng trường Đỏ.

Khí tài quân sự tại cuộc duyệt binh ngày Chiến thắng 09/5/2008

Từ ngày 09/5/2008, các cuộc duyệt binh ngày Chiến thắng ở Nga có sự tham gia của các trang bị khí tài vũ trang, trở thành dịp phô diễn sức mạnh quân sự của Liên bang Nga. Cũng vào ngày 9/5/2008, cuộc duyệt binh trên không thường niên trên Quảng trường Đỏ cũng bắt đầu với sự tham gia của 32 máy bay. Một năm sau, con số này tăng lên 69 chiếc và đến năm 2010 là 127 chiếc. Năm 2013, 2014 và 2016, số lượng máy bay và trực thăng tham gia duyệt binh trên không tương ứng với số năm kỷ niệm ngày Chiến thắng.

Không quân Nga biểu diễn trên bầu trời trong cuộc duyệt binh kỷ niệm 70 năm ngày Chiến thắng (09/5/2015)

Duyệt binh ngày Chiến thắng trở thành sự kiện ra mắt các loại vũ khí, khí tài mới tượng trưng cho sức mạnh quân sự của Nga. Cuộc duyệt binh năm 2015 có sự tham gia của các mẫu xe bọc thép mới nhất như Armata, Kurganets, Boomerang và pháo tự hành Coalition-SV. Cuộc duyệt binh năm 2016 có sự ra mắt của lực lượng Hàng không vũ trụ, lực lượng Vệ binh quốc gia cũng như sự tham gia lần đầu tiên của các nữ quân nhân Nga, máy bay vận tải quân sự mới nhất Il-76MD90A và tiêm kích đa năng SU-35S. Cuộc duyệt binh năm 2017 là sự trình làng của hệ thống tên lửa phòng không Tor-M2DT, hệ thống pháo phòng không và tên lửa đất đối không Pantsir-SA, xe bọc thép đa năng Tiger-M và xe tăng T-72B3M. Cuộc duyệt binh năm 2018 có sự ra mắt của hệ thống robot Uran-6 điều khiển từ xa, xe tăng không người lái Uran-9, máy bay không người lái Katran và Corsair, phương tiện chiến đấu hỗ trợ xe tăng Terminator-2 (Kẻ hủy diệt-2), tên lửa siêu thanh Kinzhal.

Năm 2020, cuộc duyệt binh truyền thống vào ngày 09/5 bị hoãn lại do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19; lần dầu tiên Nga tổ chức duyệt binh ngày Chiến thắng vào ngày 24/6/2020, tái hiện lễ duyệt binh Chiến thắng trên Quảng trường Đỏ vào ngày 24/6/1945.

Quân nhân Mỹ tại cuộc duyệt binh kỷ niệm 65 năm ngày Chiến thắng (09/5/2010)

Là sự kiện thể hiện tinh thần dân tộc và ý chí quyết thắng của nước Nga, cuộc duyệt binh ngày Chiến thắng đã có sự tham gia của nhiều nguyên thủ và lãnh đạo thế giới. Năm 2005, khi quan hệ Nga - phương Tây đang trong giai đoạn nồng ấm, Tổng thống Mỹ George W.Bush, Tổng thống Pháp Jacques Chirac và Thủ tướng Đức Gerhard Schröder đã tham dự Lễ duyệt binh kỷ niệm 60 năm ngày Chiến thắng. Năm 2010, lễ duyệt binh có sự tham gia của khoảng 1.000 quân nhân nước ngoài, đại diện cho 10 nước thuộc Cộng đồng các quốc gia độc lập cũng như đại diện của Mỹ, Anh, Pháp và Ba Lan. Năm 2015, Lễ duyệt binh kỷ niệm 70 năm ngày Chiến thắng có sự tham dự của khoảng 30 nhà lãnh đạo các quốc gia trên thế giới cùng lực lượng bộ binh, không quân, hải quân đến từ Azerbaijan, Armenia, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Ấn Độ, Mông Cổ, Serbia và Trung Quốc.

Theo nghi thức hiện nay, cuộc duyệt binh ngày Chiến thắng được bắt đầu vào lúc 10 giờ sáng ngày 09/5 hàng năm trên Quảng trường Đỏ. Bắt đầu buổi lễ, tiếng chuông trên Quảng trường Đỏ ngân vang, lá cờ Chiến thắng được rước qua lễ đài. Bộ trưởng Quốc phòng Nga rời khỏi cổng Tháp Spasskaya để duyệt đội ngũ, người chỉ huy cuộc duyệt binh báo cáo và cùng Bộ trưởng duyệt đội ngũ. Sau khi Bộ trưởng Quốc phòng báo cáo, Tổng thống Nga sẽ đọc diễn văn kỷ niệm. Kết thúc bài diễn văn, binh lính trên Quảng trường đồng thanh hô to 3 lần “Ura”, Quốc ca Nga vang lên trong tiếng đại bác trầm hùng. Các khối duyệt binh của Quân đội lần lượt bước qua Quảng trường, tiếp đó là các khí tài quân sự và cuối cùng là phần diễu hành trên không, các máy bay tô màu bầu trời Quảng trường Đỏ theo màu sắc của Quốc kỳ Liên bang Nga.

Cuộc diễu hành “Trung đoàn bất tử”

Cùng với cuộc diễu binh trên Quảng trường Đỏ, các cuộc duyệt binh kỷ niệm ngày Chiến thắng cũng được tổ chức tại các thành phố trên khắp nước Nga. Bên cạnh đó, từ năm 2007, phong trào “Trung đoàn bất tử” đã được tổ chức nhằm tưởng niệm những người đã hy sinh trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại.  Người dân tham gia cuộc diễu hành, nhất là thanh niên, mang ảnh của người thân đã tham gia Chiến tranh vệ quốc vĩ đại tuần hành trên đường phố. Từ năm 2015, phong trào chính thức được tổ chức trên toàn nước Nga với hơn 12.000 người tham gia, sau đó được tổ chức ở nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm các quốc gia phương Tây.

Sự tham gia của Việt Nam trong Lễ duyệt binh ngày Chiến thắng

Là quốc gia có mối quan hệ hữu nghị truyền thống với Liên bang Nga, Việt Nam đã có sự tham gia tích cực vào các hoạt động kỷ niệm ngày Chiến thắng với sự tham gia của nhiều đoàn đại biểu cấp cao. Năm 2010, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết tham dự Lễ duyệt binh kỷ niệm 65 năm chiến thắng trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Năm 2015, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và phu nhân tham dự Lễ duyệt binh kỷ niệm 70 năm chiến thắng trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm và Phu nhân sẽ dẫn đầu đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam tham dự Lễ duyệt binh kỷ niệm 80 năm chiến thắng trong cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Từ năm 2017 tại Việt Nam cũng diễn ra cuộc diễu hành “Trung đoàn bất tử” nhằm tôn vinh những người đã ngã xuống trong cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại với sự tham gia của bạn bè Nga và người dân Việt Nam.

Đoàn Quân đội Nhân dân Việt Nam tham gia sơ duyệt lễ duyệt binh kỷ niệm 80 năm ngày Chiến thắng (09/5/2025)

Năm 2025 cũng đánh dấu lần đầu tiên Quân đội nhân dân Việt Nam cử lực lượng tham gia lễ duyệt binh nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày chiến thắng trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Nhận lời mời của Bộ Quốc phòng Nga, Bộ Quốc phòng Việt Nam đã cử lực lượng gồm 68 quân nhân thuộc Trường Sĩ quan Lục quân 1 tham gia duyệt binh. Sự kiện này cùng với việc Quân đội Nhân dân Việt Nam tham gia Hội thao Quân sự quốc tế (ARMY Games), Hội nghị An ninh Quốc tế Moscow, Lễ duyệt binh tàu hải quân nhân kỷ niệm ngày thành lập Hải quân Liên bang Nga là biểu hiện mạnh mẽ cho mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Liên bang Nga, đặc biệt mối quan hệ, hợp tác truyền thống về quân sự, quốc phòng. Đồng thời, là cơ hội thể hiện sức mạnh của Quân đội Nhân dân Việt Nam, thể hiện tinh thần tích cực, chủ động hội nhập quốc tế của Quân đội và Nhân dân Việt Nam./.

Phạm Lê Minh Hoàng

TÀI LIỆU THAM KHẢO

          1. TASS: История парадов Победы на Красной площади (Lịch sử các cuộc duyệt binh Chiến thắng tại Quảng trường Đỏ), URL: https://tass.ru/info/8263547

          2. TASS: История парадов на Красной площади 7 ноября. Досье (Lịch sử các cuộc duyệt binh Chiến thắng tại Quảng trường Đỏ ngày 07/11), URL: https://tass.ru/info/1555560

          3. Hà Phương, Phương Linh: Những lễ duyệt binh đặc biệt trên Quảng trường Đỏ, Báo Quân đội Nhân dân điện tử, URL: https://www.qdnd.vn/quoc-te/tin-tuc/nhung-le-duyet-binh-dac-biet-tren-quang-truong-do-776243