Kỳ cuối: Tác động của thương chiến Mỹ - Trung đến Việt Nam và nền kinh tế toàn cầu

"Các container nằm chết tại cảng Ningbo-Zhoushan ở tỉnh Chiết Giang, Miền đông Trung Quốc vào tháng 5.2025. Ảnh: Hector Retamal/AFP/Getty Images."

Cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, khởi nguồn từ năm 2018 dưới thời Tổng thống Donald Trump, không chỉ là cuộc đối đầu về thuế quan mà còn là cuộc cạnh tranh chiến lược lâu dài về công nghệ, quyền lực kinh tế và ảnh hưởng toàn cầu. Đến năm 2025, dù chính quyền Mỹ đã trải qua sự chuyển giao giữa các đảng phái, các biện pháp bảo hộ thương mại, thuế quan cao và sự đối đầu chiến lược vẫn tiếp tục, thể hiện một xu hướng mới trong quan hệ kinh tế quốc tế thời kỳ hậu toàn cầu hóa.

Với các vòng áp thuế qua lại hàng trăm tỷ USD hàng hóa, sự kiện này đã trở thành một trong những biến cố kinh tế lớn nhất của thế kỷ XXI, ảnh hưởng sâu rộng không chỉ đến hai nền kinh tế hàng đầu thế giới mà còn làm rung chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, gây ra biến động lớn trong thương mại, đầu tư, tài chính và chính sách công nghiệp của nhiều quốc gia – trong đó có Việt Nam.

1. Tác động đến toàn cầu – Kinh tế thế giới chao đảo trong vòng xoáy bất ổn

Suy giảm tăng trưởng và gia tăng chủ nghĩa bảo hộ

Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đã làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu do gián đoạn thương mại và đầu tư. Theo Trung tâm WTO, sự leo thang thuế quan và các biện pháp trả đũa đã thúc đẩy chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, làm suy yếu hệ thống thương mại đa phương và giảm hiệu quả kinh tế toàn cầu.

Theo Reuters (10/6), Ngân hàng Thế giới dự báo thương mại toàn cầu chỉ tăng 1,8 % trong 2025, giảm từ mức 3,4 % năm trước và chỉ bằng khoảng 1/3 so với mức trung bình 5,9 % trong thập niên 2000. Cuộc chiến áp thuế, đặc biệt các mức 55 % từ Mỹ, làm gia tăng chi phí xuất khẩu và đình trệ giao thương.

Đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu

Việc Mỹ áp thuế cao lên hàng hóa Trung Quốc, cùng với các biện pháp hạn chế đầu tư và chuyển giao công nghệ, đã khiến nhiều doanh nghiệp đa quốc gia phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng, chuyển dịch sản xuất sang các quốc gia thứ ba như Việt Nam, Ấn Độ, Mexico. Điều này làm thay đổi bản đồ sản xuất toàn cầu, tạo ra cơ hội nhưng cũng gây ra rủi ro gián đoạn và tăng chi phí sản xuất (Minh Châu, 5.3.2025).

Từ linh kiện điện tử, máy móc đến hàng tiêu dùng, các chuỗi cung ứng vốn dĩ dựa trên mô hình “just-in-time” (vừa kịp lúc) nay buộc phải tái cấu trúc, gây chậm trễ sản xuất, gia tăng chi phí và giảm lợi nhuận cho các doanh nghiệp toàn cầu. Hãng Apple từng cảnh báo chi phí sản xuất tăng cao do không thể duy trì chuỗi lắp ráp ở Trung Quốc như trước, trong khi các hãng xe Nhật như Toyota, Honda cũng chịu ảnh hưởng mạnh khi linh kiện điện tử bị gián đoạn.

Biến động thị trường tài chính và tiền tệ toàn cầu

Chiến tranh thương mại làm tăng sự bất ổn trên thị trường tài chính toàn cầu, khiến các nhà đầu tư có xu hướng rút vốn khỏi các thị trường mới nổi, gây áp lực lên tỷ giá và thị trường chứng khoán các nước, trong đó có Việt Nam và nhiều quốc gia châu Á khác. Để tìm nơi tránh trú an toàn, nguồn tiền được rút khỏi đầu tư sản xuất, đầu tư vào vàng khiến giá vàng thế giới tiếp tục leo thang. Giới phân tích quốc tế dự báo, nếu thương chiến tiếp diễn, giá của thứ kim loại quý hiếm này có thể đạt ngưỡng 3.700 USD/Ounce.

Tình trạng tạm dừng và lạc quan dè dặt

Gần đây Mỹ và Trung Quốc đạt khung chuyển nhượng tạm thời nhằm mở cửa nguồn đất hiếm, tạo đà cho dòng cung ứng thiết yếu, nhưng giới phân tích cảnh báo động thái này chỉ là bước tạm lắng, bước tiếp theo đòi hỏi giải quyết các vấn đề cốt lõi: thuế quan vẫn cao (55 % Mỹ, 10 % Trung Quốc), kiểm soát công nghệ, IP, và chiến lược quốc tế.

2. Tác động đến Việt Nam - Cơ hội, thách thức đan xen

Việt Nam – nền kinh tế đang phát triển năng động ở Đông Nam Á – không đứng ngoài vòng xoáy của cuộc chiến thương mại. Trong khi nhiều quốc gia điêu đứng, Việt Nam được nhìn nhận là một trong những nước có khả năng “trung lập tích cực”, tận dụng các cơ hội từ sự tái cơ cấu chuỗi cung ứng toàn cầu.

2.1. Cơ hội từ đại chiến thương mại

Dịch chuyển chuỗi cung ứng – Việt Nam nổi lên như điểm đến thay thế Trung Quốc

Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đã tạo ra làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, trong đó Việt Nam nổi lên như một điểm đến hấp dẫn nhờ chi phí lao động cạnh tranh, vị trí địa lý thuận lợi và môi trường đầu tư ngày càng cải thiện. Theo Tham tán Thương mại Việt Nam tại Trung Quốc, nhiều doanh nghiệp Trung Quốc và quốc tế đa dạng hóa sản xuất để tránh thuế quan Mỹ, đẩy mạnh đầu tư vào Việt Nam, giúp nước ta thu hút vốn FDI và mở rộng sản xuất trong các ngành công nghiệp nhẹ, nông nghiệp và sản xuất phụ trợ (Minh Châu, 5.3.2025).

Theo World Bank và Cornell SC Johnson College, cuộc chiến thương mại khiến nhiều tập đoàn công nghệ và điện tử lớn như Apple, Samsung, Foxconn, Intel chuyển một phần chuỗi sản xuất khỏi Trung Quốc, trong đó Việt Nam là điểm đến ưu tiên hàng đầu do chính trị ổn định, chi phí lao động thấp, và vị trí gần Trung Quốc. Theo báo cáo của Henley & Partners 2025, Việt Nam được xếp hạng trong top 3 quốc gia hưởng lợi nhiều nhất từ sự tái định hình chuỗi cung ứng toàn cầu hậu chiến tranh thương mại Mỹ – Trung.

Xuất khẩu tăng trưởng mạnh sang Mỹ

Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ năm 2024 đạt hơn 119,5 tỷ USD, tăng 23,17% so với năm 2023 – mức tăng chưa từng có trong lịch sử quan hệ thương mại song phương. Các mặt hàng tăng mạnh gồm: điện tử, máy móc, đồ gỗ, dệt may, da giày – phần lớn là những mặt hàng Trung Quốc trước đây cung ứng. Nghiên cứu của Harvard Kennedy School nhấn mạnh: phần lớn giá trị hàng hóa xuất sang Mỹ có gia tăng thực tại Việt Nam, chứ không đơn thuần là "trá hình xuất xứ" từ Trung Quốc..

10 mặt hàng Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ nhiều nhất năm 2024.

Nguồn: AM tổng hợp từ Cục Hải quan.

Cân bằng cán cân thương mại với Trung Quốc cải thiện:

Trước đây, Việt Nam nhập siêu lớn từ Trung Quốc. Tuy nhiên, từ 2019 - 2024, tỷ lệ nhập siêu giảm, xuất khẩu sang Trung Quốc tăng đáng kể do nhu cầu nguyên liệu, nông sản và thực phẩm của Trung Quốc tăng, trong bối cảnh bị hạn chế tiếp cận nguồn cung Mỹ.

2.2. Thách thức nghiêm trọng đối với Việt Nam

Tuy nhiên, Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức: từ cạnh tranh và rủi ro gián đoạn chuỗi cung ứng

Cạnh tranh từ hàng hóa Trung Quốc dư thừa: Hàng hóa Trung Quốc bị hạn chế xuất khẩu sang Mỹ có thể chuyển hướng sang thị trường Việt Nam, gây sức ép cạnh tranh lên doanh nghiệp trong nước.

Khó khăn xuất khẩu sang Trung Quốc: Do Trung Quốc tập trung tiêu thụ nội địa, hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc gặp khó khăn, đặc biệt trong các ngành điện tử, điện thoại di động, thủy sản, nông sản – những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

Rủi ro “lắp ráp và dán nhãn”: Trung Quốc có thể lắp ráp sản phẩm và dán nhãn “Made in Vietnam” để tránh thuế quan Mỹ. Mỹ từng cảnh báo Việt Nam về tình trạng gian lận xuất xứ: một số doanh nghiệp Trung Quốc đưa hàng sang Việt Nam, thay đổi bao bì, nhãn mác để "đội lốt" hàng Việt xuất sang Mỹ nhằm né thuế. Hệ quả là Việt Nam bị Bộ Thương mại Mỹ (DOC) và Ủy ban Thương mại Quốc tế Mỹ (USITC) điều tra nhiều mặt hàng, đặc biệt là thép, gỗ dán, lốp xe, tủ gỗ,... Nếu Việt Nam không kiểm soát tốt, nguy cơ bị áp thuế chống lẩn tránh thương mại hoặc chống bán phá giá sẽ ảnh hưởng lớn đến xuất khẩu.

Gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu: Việt Nam phụ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng xuyên biên giới, nên các biện pháp thuế quan, trả đũa có thể làm gián đoạn sản xuất, tăng chi phí và giảm hiệu quả kinh doanh (VCCI, 05.3.225).

Biến động thị trường tài chính và tỷ giá: Chiến tranh thương mại làm tăng biến động tỷ giá VND/USD và VND/NDT, áp lực lên thị trường tiền tệ và chứng khoán Việt Nam. Nhà đầu tư nước ngoài có xu hướng rút vốn khỏi các thị trường mới nổi, trong đó có Việt Nam, gây áp lực giảm giá nội tệ và tăng chi phí nhập khẩu (VCCI, 05.3.225). Mặc dù kinh tế vĩ mô Việt Nam ổn định với lạm phát thấp và dự trữ ngoại hối cao, nhưng sự bất ổn toàn cầu và dòng vốn đầu tư có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng dài hạn.

3. Chiến lược ứng phó và khuyến nghị cho Việt Nam

Đa dạng hóa thị trường và chuỗi cung ứng

Việt Nam cần chủ động đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm phụ thuộc vào Mỹ và Trung Quốc, đồng thời phát triển các chuỗi cung ứng nội địa và khu vực nhằm tăng khả năng chống chịu với các cú sốc thương mại toàn cầu (Hoàng Hạnh, 2.2025)

Tăng cường kiểm soát chất lượng và xuất xứ hàng hóa

Kiểm soát chặt chẽ quy trình sản xuất, tránh tình trạng “lắp ráp dán nhãn” nhằm né thuế quan, bảo vệ uy tín hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế, đồng thời tránh bị Mỹ áp dụng các biện pháp trừng phạt tương tự Trung Quốc.

Nâng cao năng lực nội tại – Không đi sau mãi

Đổi mới sáng tạo: Tăng đầu tư công và tư vào nghiên cứu phát triển (R&D), nhất là trong các lĩnh vực mũi nhọn như công nghệ bán dẫn, pin năng lượng, công nghiệp xanh. Chuyển dịch lao động: Tái đào tạo người lao động để thích ứng với yêu cầu cao hơn từ các chuỗi sản xuất mới.

Phát triển bền vững – Đáp ứng tiêu chuẩn mới toàn cầu

Các quốc gia nhập khẩu ngày càng yêu cầu cao về ESG (môi trường, xã hội, quản trị) và carbon footprint. Việt Nam cần xây dựng “chuỗi cung ứng xanh”, khuyến khích doanh nghiệp áp dụng công nghệ sạch, tiết kiệm năng lượng và có hệ thống đánh giá môi trường rõ ràng. Từ 2026, nhiều thị trường EU sẽ áp dụng thuế biên giới carbon (CBAM) – nếu không thích ứng, hàng Việt có nguy cơ bị loại khỏi sân chơi quốc tế.

Ổn định kinh tế vĩ mô và thị trường tài chính

Duy trì ổn định tỷ giá, kiểm soát lạm phát và tăng dự trữ ngoại hối để giảm thiểu tác động từ biến động thị trường tài chính toàn cầu, đồng thời cải thiện môi trường đầu tư để thu hút dòng vốn FDI bền vững.

Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đã và đang tác động sâu rộng đến Việt Nam và nền kinh tế toàn cầu. Trong khi Việt Nam có nhiều cơ hội tận dụng làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng và mở rộng thị trường xuất khẩu, thì cũng phải đối mặt với nhiều thách thức từ cạnh tranh gia tăng, gián đoạn chuỗi cung ứng và biến động tài chính tiền tệ. Việc chủ động, linh hoạt trong chính sách kinh tế, thương mại và đầu tư sẽ giúp Việt Nam vượt qua khó khăn, tận dụng cơ hội để phát triển bền vững trong bối cảnh kinh tế thế giới nhiều biến động.

Đình Thiện – Bích Ngọc

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. TÀI LIỆU TIẾNG ANH

1. Center for Strategic and International Studies. (2025). Analysis on U.S.-China trade war tariffs and impacts. CSIS,  https://www.csis.org/analysis/understanding-temporary-de-escalation-us-china-trade-war

2. China Customs. (2025). Trade statistics report Q1 2025. China Customs Administration.

3. Yale University. (5,2025). Impact of tariffs on U.S. consumer prices. Yale Economic Research. https://economicresearch.yale.edu

4. Council on Foreign Relations (CFR). (2025). The contentious U.S.-China trade relationship. https://www.cfr.org/backgrounder/contentious-us-china-trade-relationship

5. CNBC. (3.5.2025). U.S.-China trade talks ‘a bit stalled’ and need Trump and Xi to weigh in, Treasury Secretary Bessent says. https://www.cnbc.com/2025/05/30/us-china-talks-bit-stalled-and-need-trump-and-xi-to-weigh-in-treasury-secretary-bessent-says.html

6. PIIE. (2025) https://www.piie.com/research/trade-investment/us-china-trade-war

7. Ciprocess. (6.2025). https://www.ciprocess.com/us-china-tariffs-trade-war-and-impact-on-international-enterprises.html

8. John Zadeh (07.6.2025). https://discoveryalert.com.au/news/us-china-inflation-2025-impact-global-markets/

9. Nectar Gan, John Liu, CNN. (11/6/2025) https://edition.cnn.com/2025/06/10/business/us-china-trade-talks-london-agreement-intl-hnk

II. TÀI LIỆU TIẾNG VIỆT

1. Minh Châu, 05.3.2025, https://diendandoanhnghiep.vn/cuoc-chien-thuong-mai-my-trung-tac-dong-nhu-the-nao-toi-viet-nam-10150997.html

2. VCCI, 05.3.2025, https://www.vcci.com.vn/news/chien-tranh-thuong-mai-va-tac-dong-den-viet-nam

3. Hoàng Hạnh, 02.2025, https://thesaigontimes.vn/nhan-dien-va-vuot-qua-nguy-co-chien-tranh-thuong-mai-nhin-tu-truong-hop-viet-nam/