1. Vài nét về Nepal - quốc gia nhỏ xinh, giàu tiềm năng nằm giữa 2 cường quốc đồ sộ - Trung Quốc và Ấn Độ

Với diện tích khiêm tốn chỉ khoảng 147.516 km², Nepal nằm ở phía Nam châu Á, kẹp giữa hai cường quốc lớn, giáp Trung Quốc (khu vực Tây Tạng) ở phía Bắc và Ấn Độ ở ba phía còn lại. Theo số liệu từ Liên Hợp quốc, tính đến ngày 15.9.2025, dân số của Nepal là 29.627.052 người, chiếm 0,36% dân số toàn cầu. Nepal sở hữu địa hình rất đa dạng từ các thung lũng màu mỡ đến dãy núi Himalaya hùng vĩ. Nepal đóng vai trò quan trọng trong khu vực với vai trò là cầu nối giữa Trung Quốc và Ấn Độ. Đồng thời, đất nước này cũng là một trung tâm tâm linh, thu hút hàng triệu tín đồ hành hương mỗi năm. Nepal không giáp biển, phần lớn lãnh thổ của quốc gia này nằm ở khu vực đồi núi. Ngự tọa trên dãy Himalaya đồ sộ, Nepal sở hữu 8 trong số 14 ngọn núi cao nhất thế giới, bao gồm đỉnh Everest. Đây là điểm đến lý tưởng cho các nhà leo núi và những người ưa mạo hiểm, yêu thích khám phá thiên nhiên. Nepal là nơi khai sinh của Đức Phật và Lumbini - nơi Đức Phật đản sinh - là một trong những địa điểm hành hương quan trọng đối với tín đồ Phật tử trên toàn thế giới. Những ngôi chùa cổ kính, nhiều đền thờ linh thiêng như Pashupatinath, Swayambhunath (Đền Khỉ) và Quảng trường Bhaktapur là những điểm đến văn hóa nổi bật. Thủ đô của Nepal là Kathmandu, nằm trong thung lũng Kathmandu ở miền trung quốc gia. Kathmandu không chỉ là trung tâm chính trị, kinh tế mà còn là nơi lưu giữ nhiều giá trị lịch sử và văn hóa quan trọng. Thành phố này nổi tiếng với các công trình kiến trúc cổ kính, đền chùa, và các di tích được UNESCO công nhận là di sản thế giới như Quảng trường Durbar.

Bản đồ quốc gia Nepal

Mặc dù chứa đựng nhiều tiềm năng phát triển, nhưng trong gần 3 thập niên qua Nepal luôn trong tình trạng bất ổn về chính trị. Kể từ khi xóa bỏ chế độ quân chủ kéo dài 239 năm và trở thành chế độ cộng hòa (năm 2008), Nepal đã trải qua hơn 10 Chính phủ được thành lập và sụp đổ chỉ trong một thời gian ngắn. Tuy nhiên, làn sóng biểu tình hiện nay, do Thế hệ Z dẫn dắt, được xem là cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất mà Nepal phải đối mặt trong nhiều thập kỷ.

2. Biểu tình ôn hòa chứa đựng nguồn cơn dữ dội phơi bày mặt trái của xã hội Nepal

Làn sóng biểu tình ở Nepal bùng phát sau khi Chính phủ có động thái chặn các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Instagram, WhatsApp, YouTube và X. Theo giới bình luận nước ngoài, động thái này làm dấy lên lo ngại về việc bóp nghẹt tự do ngôn luận của gần 30 triệu người dân Nepal, đồng thời đe dọa ngành du lịch - lĩnh vực sống còn vốn phụ thuộc nhiều vào mạng xã hội để tiếp cận du khách. Nghiêm trọng hơn, nó đã cắt đứt liên lạc của khoảng 2 triệu lao động Nepal ở nước ngoài với gia đình, trong khi kiều hối từ lực lượng này được đánh giá là nguồn sống của nền kinh tế.

Cuộc biểu tình bên ngoài tòa nhà Quốc hội của những người tự gọi mình là "Thế hệ Z" (GenZ trong độ tuổi từ 13 - 28) ban đầu ôn hòa đã trở nên đẫm máu khi cảnh sát nổ súng vào những người biểu tình. Ngày 8.9.2025, bạo lực bùng nổ khi hàng nghìn thanh niên với nhiều người mang đồng phục học sinh, sinh viên đụng độ với cảnh sát tại khu phức hợp Quốc hội ở Kathmadu. Ngày 9.9.2025, hỗn loạn tiếp tục lan rộng ở Thủ đô Kathmandu và nhấn chìm các thành phố lớn khác khiến Thủ tướng Nepal - KP Shama Oli cùng 4 Bộ trưởng khác phải từ chức. Trong tuyên bố trước khi từ chức Thủ tướng, ông Oli cho biết Chính phủ của ông "không hề tiêu cực trước những yêu cầu của thế hệ Z" và "vô cùng đau buồn" trước những sự việc xảy ra. Ông đổ lỗi cho "sự xâm nhập của nhiều nhóm lợi ích khác nhau" gây ra bạo lực, nhưng không nêu rõ đó là những nhóm nào.

Tình trạng hỗn loạn do biểu tình trong một tuần qua gây ra tổn thất rất lớn đối với kinh tế Nepal. Chỉ tính riêng ngành kinh doanh khách sạn - nguồn thu chính của nền kinh tế du lịch Nepal - ước thiệt hại lên đến hơn 25 tỷ rupee (~190 triệu USD). Khoảng 20 khách sạn không thể hoạt động do bị cướp phá. Trong cơn cuồng nộ, người biểu tình cũng đã đốt phá các tòa nhà Chính phủ, tìm cách xông vào sân bay quốc tế Kathmandu và thậm chí tấn công nhà riêng của các chính trị gia cấp cao, bao gồm cựu Thủ tướng Sher Bahadur Deuba và vợ ông, Bộ trưởng Ngoại giao Arzu Rana Deuba. Biểu tình, bạo loạn những ngày vừa qua đã khiến 72 người thiệt mạng, bao gồm 59 người biểu tình, 10 tù nhân và 3 cảnh sát cùng hàng nghìn người bị thương. Ban tổ chức biểu tình cho rằng, lệnh cấm các mạng xã hội (dù sớm được rút lại) chỉ là giọt nước tràn ly và đây không chỉ là phản ứng trước lệnh cấm mà còn là sự bùng nổ thất vọng của thế hệ trẻ trước tình trạng tham nhũng triền miên và thiếu cơ hội kinh tế, việc làm cho gần 30 triệu người dân.

Người biểu tình tập trung tại tòa nhà Chính phủ ở Kathmandu, Nepal ngày 9/9.

Ảnh: Prabin Ranabhat/AFP/Getty Images

Theo số liệu từ Ngân hàng Thế giới (WB) năm 2024, 82% lực lượng lao động Nepal đang làm việc trong khu vực phi chính thức, đây là con số được đánh giá là “đáng kinh ngạc”, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu và khu vực; 20,8% người dân Nepal trong độ tuổi từ 15 - 24 thất nghiệp. Nhiều người là sinh viên, cử nhân và các chuyên gia trẻ không tìm được việc làm. Những người này được cho là không tìm thấy tương lai trong một hệ thống chính trị mà họ đánh giá là tham nhũng và bị giới tinh hoa lũng đoạn. Thanh niên phải rời bỏ quê hương ra nước ngoài quá nhiều khiên kinh tế Nepal phụ thuộc lớn vào kiều hối. Theo WB, năm 2024, lượng kiều hối chiếm tới 1/3 Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nepal và tỉ lệ này không ngừng tăng trong vòng gần 30 năm qua.

Theo Bộ Tài chính Nepal, đầu tư của nước này vào hạ tầng và máy móc, từng chiếm 33,8% GDP năm 2014, đã giảm xuống chỉ còn 24,45% vào năm 2024. Trong khi đầu tư giảm, nợ công lại tăng mạnh, từ 26,54% GDP năm 2018 lên 42,65% vào năm 2024. Đây là một nghịch lý kinh tế và chỉ có thể lý giải được bằng tình trạng tham nhũng.

Cùng với đó, phong trào trực tuyến chống lại “Nepo Kids” - những đứa con của giới chính trị gia khoe khoang lối sống xa hoa, phơi bày khoảng cách giữa giới cầm quyền và người dân càng khiến cho sự phẫn nộ gia tăng. Trong bối cảnh những thanh niên ở lại Nepal chật vật tìm việc, trong khi các "Nepo Kids", lại khoe lối sống xa hoa, đồ hiệu trên mạng xã hội. Nhiều "Nepo Kids" không phải đi làm nhưng vẫn sở hữu xe sang, đi nghỉ dưỡng ở Maldives. Hai thái cực trái ngược này càng làm dấy lên sự phẫn nộ về chênh lệch giàu nghèo. Ông Ajaya Bhadra Khanal, cố vấn nghiên cứu tại Trung tâm Đổi mới Xã hội và Chính sách Đối ngoại (CESIF) của Nepal, nhận xét: "Cảm giác bất bình đẳng và bất công đã âm ỉ từ lâu, đặc biệt là trong giới trẻ" và "Sự bất bình trong giới trẻ đã rất cao, họ hướng sự tức giận của mình vào các chính trị gia cả về mặt cá nhân lẫn tài sản của Chính phủ". Giới bình luận quốc tế cho rằng, "Lệnh cấm mạng xã hội chỉ là ngòi nổ. Những thất bại trong quản lý nhà nước trong những năm qua đã tạo ra một quả bom khổng lồ chực chờ ngày bùng nổ".

3. Giải pháp tình thế nhằm ổn định tình hình ở Nepal

Trước diễn biến phức tạp khi Thủ tướng Oli từ chức trước sức ép của người biểu tình, Tổng thống Nepal Ram Chandra Paudel đã bổ nhiệm cựu Chánh án Tòa án tối cao - bà Sushila Karki làm Thủ tướng lâm thời. Ngày 14.9.2025, trong bài phát biểu đầu tiên trước công chúng, Thủ tướng lâm thời Nepal - Sushila Karki đã đưa ra các ưu tiên hành động của mình trong quãng thời gian 6 tháng điều hành đất nước sắp tới. Trong đó, chính phủ lâm thời do bà Sushila Karki đứng đầu sẽ tập trung đoàn kết, khắc phục hậu quả biến động chính trị vừa qua và tái thiết, ổn định kinh tế. Thủ tướng lâm thời Sushila Karki nhấn mạnh Nội các chuyển tiếp chỉ nắm quyền quản lý đất nước trong vòng sáu tháng, sau đó sẽ bàn giao quyền lực cho Quốc hội mới được bầu vào tháng 3/2026. Bà khẳng định Chính phủ lâm thời không phải tồn tại để “nếm trải quyền lực” mà là để ổn định đất nước, giải quyết các yêu cầu về công lý và chuẩn bị cho các cuộc bầu cử mới trong vòng 6 tháng

Bà Sushila Karki, Thủ tướng lâm thời của Nepal. Ảnh: X/@airnewsalerts

Điểm đáng chú ý trong bài phát biểu là chính quyền sẽ công nhận những người thiệt mạng trong các cuộc biểu tình chống chính phủ là liệt sĩ; hỗ trợ gia đình họ số tiền tương đương 7.500 đô-la và trợ cấp cho người bị thương. Đây được xem như một sự thừa nhận những sai lầm của chính quyền tiền nhiệm và tôn vinh những người đã ngã xuống trong cuộc biểu tình. Đồng thời, bà Karki cho biết chính quyền mới sẽ mở cuộc điều tra toàn diện các hành vi phá hoại và bạo lực trong những ngày vừa qua.

Tuy đã bước vào tuổi 73, hiện bà Karki vẫn nhận được sự ủng hộ từ đa số những người biểu tình trẻ tuổi vì bà mang quan điểm trung lập, không nghiêng về bất cứ đảng phái chính trị nào và là người mạnh tay chống nạn tham nhũng. Thủ tướng lâm thời Karki được kỳ vọng sẽ đưa Nepal thoát khỏi khủng hoảng hiện nay. Tình hình Nepal hiện đã ổn định trở lại. Tuy nhiên, sự ổn định có kéo dài được hay không còn phụ thuộc vào nhiều nhân tố như: Chất lượng nội các Chính phủ lâm thời do bà đứng đầu; tiến triển của tình hình kinh tế - xã hội Nepal; hiệu quả của cuộc chiến chống tham nhũng; sự thỏa hiệp giữa các nhóm lợi ích cũng như mực độ can thiệp của các yếu tố bên ngoài.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nepal có Thủ tướng lâm thời, https://vnexpress.net/nepal-co-thu-tuong-lam-thoi-4938481.html

2. Toàn cảnh cuộc “biểu tình GenZ” ở Nepal: Nguồn cơn và đâu là giải pháp chính trị khả thi? https://www.nguoiduatin.vn/toan-canh-cuoc-bieu-tinh-genz-o-nepal-nguon-con-va-dau-la-giai-phap-chinh-tri-kha-thi-204250910211008269.htm

3.  Bạo loạn bùng nổ ở Nepal: Cuộc khủng hoảng toàn diện khiến chính quyền lung lay, https://vietnamfinance.vn/nepal-khung-hoang-toan-dien-bao-loan-bung-no-chinh-quyen-lung-lay-kinh-te-lao-doc-d132318.html#google_vignette