Tại Hội nghị Công an toàn quốc lần thứ 73 diễn ra ngày 15/1/2018, có nghĩa là cách đây hơn 3 năm, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã căn dặn cán bộ, chiến sĩ công an: “Mong các đồng chí luôn luôn ghi nhớ, khắc sâu vào tâm trí mình và thực hiện cho bằng được chân lý: “Danh dự là điều thiêng liêng, cao quý nhất”” Chân lý ấy, một lần nữa được Thủ tướng Phạm Minh Chính nhắc lại tại Hội nghị Công an toàn quốc lần thứ 77 diễn ra tháng 12/2021: “Chú trọng công tác giáo dục, rèn luyện cán bộ, chiến sĩ về đạo đức, lối sống, tác phong, xây dựng người công an nhân dân "có trái tim nóng, cái đầu lạnh, đôi chân vững chắc, có bàn tay sạch và biết trọng danh dự" vì "danh dự là điều thiêng liêng, cao quý nhất".

Ngẫm lại lời người xưa: Đói miếng hơn tiếng đời/ Ăn một miếng, tiếng một đời/ Áo rách cốt cách người thương/ Tốt danh hơn lành áo/ Chết đứng hơn sống quỳ/ Cọp chết để da, người ta chết để tiếng/ Sống chớ khom lưng, uốn gối, dập đầu/ Chết trong còn hơn sống đục/ Chết vinh còn hơn sống nhục/ Cứ trong đạo lý luân thường, Làm người phải giữ kỷ cương làm đầu… Người ta sống vì “tiếng”, không ai sống vì “miếng”. “Tiếng” ở đây phải chăng là tiếng thơm, là cốt cách, danh dự của mỗi người.

Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi tập trung luận bàn về danh dự và danh dự của người chiến sĩ công an.

Danh dự là gì?

Dưới góc độ Triết học, danh dự được coi như một thành tố thuộc phạm trù đạo đức. Danh dự có ý nghĩa rất lớn, nó như một đòn bẩy, thúc đẩy con người làm điều thiện, điều tốt; như một barrie, một rào chắn ngăn ngừa điều ác, điều xấu. Người xưa trọng danh dự như mạng sống, thậm chí còn hơn cả mạng sống. Họ có thể tuẫn tiết để bảo toàn danh dự. Sử sách từng ghi gương sáng Hai Bà Trưng, thà trẫm mình dưới dòng sông Hát, để lại tiếng thơm muôn đời, còn hơn làm tỳ thiếp quân thù; Hay Tổng đốc Nguyễn Tri Phương, khi bị giặc bắt, ông thà tuyệt thực, chọn cái chết quyết không quy hàng. Lời tuyên bố đanh thép: “Bây giờ nếu ta chỉ gắng lay lắt mà sống, sao bằng thung dung chết về việc nghĩa” đã khiến quân giặc nao núng, đồng thời thổi bùng ngọn lửa yêu nước trong nhân dân. Tiếp nối gương Tổng đốc Nguyễn Tri Phương, Tổng đốc Hoàng Diệu, khi Hà thành thất thủ cũng không ngần ngại tự vẫn, bảo toàn khí tiết và danh dự. Cũng vì danh dự, các võ sĩ đạ Nhật bản sẵn sàng mổ bụng tự sát. Đối với họ, mạng sống, cái chết “nhẹ tựa lông hồng”. Danh dự mới là điều còn mãi. “Cọp chết để da, người ta chết để tiếng”. Đó cũng chính là cái “khí”, cái “chí”, cái “giá trị” làm người.

Pavel Korchagin, một nhân vật trong “Thép đã tôi thế đấy” đã từng tâm niệm: "Đời người chỉ sống có một lần, phải sống sao cho khỏi xót xa, ân hận vì những năm tháng đã sống hoài sống phí, cho khỏi hổ thẹn vì dĩ vãng ti tiện và đớn hèn của mình để khi nhắm mắt xuôi tay có thể nói rằng: Tất cả đời ta, tất cả sức ta, ta đã hiến dâng cho sự nghiệp cao đẹp nhất trên đời; sự nghiệp đấu tranh giải phóng loài người”. Đó không chỉ là lý tưởng sống, là danh dự của lớp thanh niên thế hệ Pavel, mà còn là danh dự, lẽ sống của biết bao người chân chính.

Xoay quanh thuật ngữ “danh dự”, hiện có nhiều quan niệm khác nhau. Riêng trong cuốn A Dictionary of the English Language, Samuel Johnson quan niệm, danh dự có 3 nghĩa. Nghĩa đầu tiên, danh dự chính là phẩm chất của đạo đức, là “Quý tộc của linh hồn, cao thượng và sự khinh miệt những gì hèn hạ”. Kiểu danh dự này xuất phát từ niềm vinh dự khi có hạnh kiểm đạo đức cá nhân và sự chính trực của người có nó. Nghĩa thứ hai, Johnson cho rằng danh dự là một "đặc quyền của cấp bậc" và là "sự tôn trọng", "đặt một cá nhân về mặt xã hội và xác định quyền ưu tiên của mình". Loại danh dự này phát sinh do quyền lực, do vị trí, địa vị xã hội. Nghĩa thứ ba, Jonhson khẳng định, danh dự là sự “trinh tiết”[1].

Tuy nhiên, trên thực tế, danh dự có thể được xem xét ở khía cạnh cá nhân (danh dự của người A, người B…), ở khía cạnh tập thể một nhóm hay tầng lớp người trong xã hội (danh dự của tầng lớp trí thức, danh dự của giai tầng quý tộc, danh dự của võ sĩ đạo…), hay ở khía cạnh một quốc gia, dân tộc (danh dự Việt Nam, danh dự Nhật Bản…) mà chúng ta thường gọi là “quốc sỉ”. Ở mỗi khía cạnh, danh dự sẽ bao hàm những đặc trưng riêng.

Tiếp cận từ khía cạnh cá nhân, danh dự được coi như một trong những phẩm chất cao quý của mỗi người, là giá trị làm người. Danh dự chính là sự coi trọng, đánh giá cao của dư luận xã hội đối với một người dựa trên các giá trị tinh thần, đạo đức của người đó. Do đó, danh dự không chỉ được xã hội công nhận mà còn được pháp luật công nhận và bảo vệ. 

Danh dự bắt nguồn từ đâu?

Thứ nhất, danh dự đến từ những cống hiến thực tế của cá nhân đối với xã hội, từ lối sống có trách nhiệm của bản thân đối với cộng đồng, quốc gia, dân tộc; từ sự biết quan tâm, ứng xử đẹp với gia đình, người thân, bạn bè, làng xóm; từ sự dám đương đầu chấp nhận khó khăn, thách thức, dám đấu tranh với cái bất thiện, xấu, ác trong xã hội.

Thứ hai, danh dự xuất phát từ chính thái độ tự trọng đối với bản thân. Sự cần, kiệm, liêm, chính; biết dừng; biết đủ, không tham lam của người, của công, của tập thể; sống trung thực, thành thật, giữ chữ tín;… là những điều kiện căn bản kiến tạo danh dự.

Thứ ba, danh dự được xác định qua thái độ biết tôn trọng và bảo vệ danh dự của người khác. Đây chính là điều cần thiết nâng tầm giá trị bản thân.

Tuy gắn liền với cá nhân, nhưng danh dự mang tính xã hội lớn. “Trăm năm bia đá thì mòn/ Ngàn năm bia miệng vẫn còn lưu danh”. Danh dự, tiếng tăm không chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân mà còn ảnh hưởng tới cả gia đình, dòng họ, ngành và quốc thể phụ thuộc vào vị trí xã hội, tầm ảnh hưởng của cá nhân đó. Danh dự  không chỉ ảnh hưởng một đời mà còn lưu truyền tới vạn niên.

Danh dự của người chiến sĩ công an

Danh dự của người chiến sĩ công an gắn chặt với danh dự của lực lượng công an – một lực lượng đại diện cho nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Do vậy, mỗi cán bộ, chiến sĩ công an luôn đề cao ý thức bảo vệ danh dự cá nhân cũng chính là bảo vệ danh dự của ngành, của Đảng, Nhà nước. Mỗi lời nói, cử chỉ, hành vi, thái độ, việc làm của người chiến sĩ công an đều lấy 6 lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam và phải hướng tới 4 chuẩn: chuẩn chính trị; chuẩn pháp luật; chuẩn đạo đức và chuẩn văn hóa. Danh dự của người chiến sĩ công an được tạo dựng ngay từ những ngày đầu gia nhập lực lượng, dưới lá cờ thiêng liêng của Tổ quốc, mỗi chiến sĩ đều tự hào cất vang lời tuyên thệ.

1. Tuyệt đối trung thành với Tổ quốc và nhân dân Việt Nam, với Đảng Cộng sản Việt Nam, với Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, suốt đời phấn đấu, hy sinh vì độc lập, tự do, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, vì an ninh Tổ quốc.

2. Nghiêm chỉnh chấp hành chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, nghị quyết, chỉ thị và Điều lệnh CAND; sẵn sàng đi bất cứ đâu, làm bất cứ việc gì khi Tổ quốc, Đảng và nhân dân cần đến.

3. Kính trọng, lễ phép với nhân dân. Sẵn sàng bảo vệ tính mạng, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân. Suốt đời tận tụy phục vụ nhân dân, vì cuộc sống bình yên và hạnh phúc của nhân dân.

4. Đề cao cảnh giác, kiên quyết, mưu trí, dũng cảm đấu tranh phòng, chống các thế lực thù địch, các loại tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật.

5. Ra sức học tập, thực hiện nghiêm túc 6 điều Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy CAND, luôn xứng đáng với danh dự và truyền thống của CAND Việt Nam.

Năm lời thề danh dự vừa là lời cam kết trách nhiệm, là lương tâm của mỗi cán bộ, chiến sĩ công an, vừa là ngọn đuốc sáng soi đường, chỉ lối, là nguồn sức mạnh to lớn của lực lượng Công an nhân dân. Năm lời thề danh dự đó giúp cán bộ, chiến sĩ công an vững bước đối mặt với những khó khăn, cám dỗ, âm mưu, thủ đoạn tinh vi của các thế lực thù địch, phản động, giữ gìn phẩm chất cao quý người công an cách mạng, giữ gìn danh dự người CAND.

Trong quá trình đấu tranh thực hiện các mặt công tác công an, không tránh khỏi có lúc, có nơi, có cán bộ, chiến sĩ công an vì “miếng” mà quên đi “tiếng”, quên đi danh dự bản thân, danh dự của cả lực lượng, làm vấy bẩn trang sử vàng truyền thống của CAND Việt Nam. Tiếng tốt lưu danh, tiếng xấu truyền đời. Đáng hổ thẹn với tấm gương tuẫn tiết bảo toàn danh dự của những bậc anh hùng nữ lưu hào kiệt, đáng hổ thẹn với khí phách cha anh. Đáng hổ thẹn với kỳ vọng Đảng, Nhà nước, nhân dân vào lực lượng công an. "Trong mọi hoàn cảnh, người chiến sĩ công an cách mạng phải luôn đặt lợi ích quốc gia - dân tộc và lợi ích của nhân dân lên trên hết, trước hết; luôn giữ mình trong sạch, vững vàng; xứng danh là "thanh bảo kiếm" sắc bén, "lá chắn thép" vững chắc của Đảng, Nhà nước và nhân dân"[2]. “Luôn giữ mình trong sạch, vững vàng”, lời nhắc nhở của Thủ tướng đòi hỏi mỗi chiến sĩ công an phải luôn tự nhìn lại mình, “tự soi”, “tự sửa”, tự tu dưỡng bản thân cũng là trọng danh dự, tỏa sáng danh dự cá nhân, danh dự lực lượng. Mạng sống quý thật, nhưng sao quý bằng danh dự, bằng giá trị đích thực làm lên chất Người của con người.

Thực hiện lời thề danh dự thiêng liêng, lực lượng Công an nhân dân đã dốc sức, chung lòng cùng nhân dân cả nước bảo vệ thành công an ninh quốc gia, đấu tranh làm thất bại âm mưu chống phá Đảng, Nhà nước của các thế lực thù địch, phản động, bảo đảm an ninh, trật tự xã hội, mang lại cuộc sống an toàn, bình yên cho nhân dân. Cũng vì danh dự, lực lượng Công an nhân dân đã không ngừng đổi mới toàn diện các mặt công tác công an, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu toàn quân. “Chủ động tham mưu với Đảng, Nhà nước các chủ trương, giải pháp chiến lược bảo đảm an ninh, trật tự; giữ vững thế chủ động chiến lược, góp phần ổn định chính trị xã hội, phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội và đối ngoại của đất nước, nhất là trong bối cảnh dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, lực lượng Công an nhân dân đã thể hiện rõ hơn vai trò nòng cốt xung kích, tuyến đầu, thực sự là: “Lá chắn phòng, chống dịch COVID-19 - Thanh bảo kiếm bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội”[3]. Cũng chính vì danh dự, lực lượng công an đã kiên quyết loại bỏ những “ung nhọt”, cắt bỏ những “bộ phận hư hỏng”, chữa trị những căn bệnh “suy thoái”, có biểu hiện xa rời lý tưởng, làm trong sạch hóa, lành mạnh hóa đội ngũ. Sức mạnh của người chiến sĩ, sức mạnh của lực lượng công an được hồi sinh, phát triển mạnh mẽ trên tinh thần trọng danh dự, thực hiện nghiêm 5 lời thề danh dự. Càng ngẫm, càng thấm. “Danh dự là điều thiêng liêng, cao quý nhất”./

Nguyễn Tuyết Lan

Học viện Chính trị Công an nhân dân