Cuốn sách “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là một tổng kết lý luận và thực tiễn quan trọng của người đứng đầu hệ thống chính trị nước ta về những nội dung quan trọng về chủ nghĩa xã hội (CNXH) và và con đường đi lên CNXH ở Việt Nam. Cuốn sách tập hợp các bài viết, bài phát biểu của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản năm 2022; trong đó bài nổi bật và được lấy để đặt tên cho cuốn sách là bài viết: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam”. Bài viết có nhiều ý nghĩa quan trọng, nhất là khi toàn Đảng, toàn dân ta đang triển khai thực hiện Nghị quyết đại hội XIII của Đảng. Bài viết của đồng chí Tổng bí thư đã phân tích, làm rõ về CNXH; vì sao Việt Nam lựa chọn con đường đi lên CNXH; làm thế nào và bằng cách nào để từng bước xây dựng CNXH ở Việt Nam; thực tiễn công cuộc đổi mới, đi lên CNXH ở nước ta thời gian qua có ý nghĩa gì và đặt ra vấn đề gì? Trong bài viết này, chúng tôi nghiên cứu bài viết của đồng chí Tổng bí thư dưới góc độ tiếp cận văn hóa trên các nội dung cơ bản về mục tiêu, đặc trưng và con đường xây dựng CNXH ở Việt Nam hiện nay. Từ đó, khẳng định tính đúng đắn của đường lối đổi mới của Đảng ta. Đồng thời cũng nêu bật các ý nghĩa chỉ đạo thực tiễn và nghiên cứu lý luận trong bài viết của đồng chí Tổng bí thư.
Trên cơ sở phân tích, phê phán mô hình và quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản (CNTB) thế giới trong thời gian qua, bài viết của đồng chí Tổng bí thư đã đề cập đến một trong những vấn đề rất quan trọng của CNTB hiện nay, đó là lấy lợi nhuận, chiếm hữu của cải và tiêu dùng vật chất ngày càng tăng làm thước đo văn minh[1]. Dưới góc độ mối quan hệ văn hóa và phát triển, thì đây chính là phản phát triển. Từ đó, đồng chí Tổng bí thư đã đi đến xác định những đặc trưng của CNXH ở nước ta với sự gắn bó giữa mục tiêu phát triển gắn liền với văn hóa, đó là: “sự phát triển là thực sự vì con người, chứ không phải vì lợi nhuận mà bóc lột và chà đạp lên phẩm giá con người”; “sự phát triển về kinh tế đi đôi với tiến bộ và công bằng xã hội, chứ không phải gia tăng khoảng cách giàu nghèo và bất bình đẳng xã hội”; “một xã hội nhân ái, đoàn kết, tương trợ lẫn nhau, hướng tới các giá trị tiến bộ, nhân văn, chứ không phải cạnh tranh bất công, "cá lớn nuốt cá bé" vì lợi ích vị kỷ của một số ít cá nhân và các phe nhóm”; “sự phát triển bền vững, hài hoà với thiên nhiên để bảo đảm môi trường sống trong lành cho các thế hệ hiện tại và tương lai, chứ không phải để khai thác, chiếm đoạt tài nguyên, tiêu dùng vật chất vô hạn độ và huỷ hoại môi trường”; “một hệ thống chính trị mà quyền lực thực sự thuộc về nhân dân, do nhân dân và phục vụ lợi ích của nhân dân, chứ không phải chỉ cho một thiểu số giàu có”. Đây là những cơ sở định hướng hết sức quan trọng để chỉ đạo thực tiễn; xử lý mối quan hệ giữa các lĩnh vực trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở nước ta hiện nay. Đồng thời, đây cũng thể hiện rõ tính khác biệt về mô hình phát triển của chúng ta, được đồng chí Tổng bí thư khẳng định trong bài viết: “đó chính là những giá trị đích thực của chủ nghĩa xã hội và cũng chính là mục tiêu, là con đường mà Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta và nhân dân ta đã lựa chọn và đang kiên định, kiên trì theo đuổi”.
Việc phân tích, lập luận mục tiêu xây dựng CNXH trong mối quan hệ với các giá trị văn hóa; mối quan hệ giữa thực tiễn, mô hình phát triển của CNTB hiện nay với các giá trị văn hóa chung của nhân loại; từ đó đã làm nổi bật lên sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước ta có ý nghĩa lý luận và thực tiễn vô cùng quan trọng; thể hiện tính chính nghĩa, tính phổ quát toàn nhân loại trong sự nghiệp phát triển của đất nước ta. Sự nghiệp văn hóa có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống xã hội và phát triển đất nước vì sự nghiệp đổi mới, xây dựng CNXH ở nước ta, suy đến cùng đích đến là cuộc sống vật chất và tinh thần của Nhân dân ngày càng được nâng cao, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; nó phù hợp với quy luật phát triển của thế giới; với thực tiễn cách mạng và đáp ứng nhu cầu, khát vọng của nhân dân ta. Thể hiện chân lý thời đại “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo Đảng ta và nhân dân ta bằng thực tiễn cách mạng đã tìm ra và đang được hiện thực hóa.
Bài viết của đồng chí Tổng bí thư đề cập đến nhận thức tổng quát về xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta đang xây dựng với các đặc trưng đã được khẳng định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH (bổ sung, phát triển năm 2011). Trên cơ sở đó, bài viết của đồng chí Tổng bí thư đã phân tích, làm rõ các định hướng xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở nước ta trên các khía cạnh cơ bản:
Về khía cạnh nhận thức về thời kỳ quá độ, bài viết đã chỉ rõ: “thời kỳ quá độ lâu dài với nhiều bước đi, nhiều hình thức tổ chức kinh tế, xã hội đan xen nhau, có sự đấu tranh giữa cái cũ và cái mới”; bài viết của đồng chí Tổng bí thư cũng chỉ rõ: “bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là bỏ qua chế độ áp bức, bất công, bóc lột tư bản chủ nghĩa; bỏ qua những thói hư tật xấu, những thiết chế, thể chế chính trị không phù hợp với chế độ xã hội chủ nghĩa, chứ không phải bỏ qua cả những thành tựu, giá trị văn minh mà nhân loại đã đạt được trong thời kỳ phát triển chủ nghĩa tư bản”, với quan điểm: “kế thừa những thành tựu này phải có chọn lọc trên quan điểm khoa học, phát triển”.
Đi vào phân tích, làm rõ các định hướng phát triển đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, bài viết đề cập đến mô hình kinh tế tổng quát của nước ta là phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; và trong mối quan hệ với văn hóa và phát triển, bài viết đã chỉ rõ đặc trưng cơ bản, thuộc tính quan trọng của định hướng xã hội chủ nghĩa trong kinh tế thị trường ở Việt Nam là: “gắn kinh tế với xã hội, thống nhất chính sách kinh tế với chính sách xã hội, tăng trưởng kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước, từng chính sách và trong suốt quá trình phát triển”. Điều này càng thể hiện sự nhất quán, thống nhất với mục tiêu xây dựng CNXH ở nước ta. Đồng thời thể hiện rõ tính nhân văn, cách tiếp cận văn hóa trong xây dựng, thực hiện chính sách phát triển của nước ta.
Trong quá trình lãnh đạo sự nghiệp cách mạng, Đảng ta rất quan tâm đến xây dựng và phát triển nền văn hóa. Bài viết của đồng chí Tổng bí thư đã đề cập đến vị trí, vai trò; các quan điểm chỉ đạo; nội dung cơ bản của đường lối phát triển văn hóa. Đặt trong mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với xã hội gắn kết với mục tiêu văn hóa, đồng chí Tổng bí thư đã đưa ra một khẳng định, có tính tổng kết thực tiễn và chỉ đạo lý luận rất quang trọng: “Xã hội xã hội chủ nghĩa là xã hội hướng tới các giá trị tiến bộ, nhân văn, dựa trên nền tảng lợi ích chung của toàn xã hội hài hoà với lợi ích chính đáng của con người, khác hẳn về chất so với các xã hội cạnh tranh để chiếm đoạt lợi ích riêng giữa các cá nhân và phe nhóm, do đó cần và có điều kiện để xây dựng sự đồng thuận xã hội thay vì đối lập, đối kháng xã hội”.
Bài viết của đồng chí Tổng bí thư đã phân tích, hệ thống một cách cơ bản về CNXH và con đường đi lên CNXH ở Việt Nam làm cơ sở nâng cao nhận thức; củng cố niềm tin và định hướng quá trình thực hiện các giải pháp để thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. Trong đó, một trong những nhiệm vụ trọng tâm thứ tư được ghi trong Nghị quyết là: “Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; phát huy giá trị văn hoá, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hội nhập quốc tế; có chính sách cụ thể phát triển văn hoá vùng đồng bào dân tộc thiểu số; thực hiện tốt chính sách xã hội, bảo đảm an ninh xã hội, an ninh con người, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong quản lý phát triển xã hội, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và chỉ số hạnh phúc của con người Việt Nam”[2]. Những quan điểm về phát triển văn hóa, con người trong Nghị quyết của Đảng đã được luận giải, phân tích sâu sắc trong bài viết của Tổng bí thư. Đây sẽ là định hướng chỉ đạo quan trọng trong phát huy giá trị văn hóa trong xây dựng CNXH ở nước ta hiện nay./.
Trung tá, TS Lê Anh Thực
Khoa KHXHNV và Tâm lý, Học viện Chính trị Công an nhân dân
[1] Đoạn in nghiêng được trích dẫn từ cuốn sách “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” của đồng chí Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản năm 2022 (tr.17-tr.38).
[2] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII (tập II), Nxb.CTQGST, Hà Nội, 2021, tr.336.